Ағымдағы нөмір

Ағымдағы нөмір

Журналдың этикалық стандарттары

Редколлегия

Авторларға арналған нұсқаулық

Рецензиялау

Ашық қолжетімділік

Қолдау орталығы

Журнал индекстелген: logo index

Нөмірді жүктеу (PDF)

СӘУЛЕТ және ДИЗАЙН

Қалалық ортаны және оның элементтерін жобалау бойынша мамандар даярлайтын Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының білім беру бағдарламаларын талдау

Т.А. Абдрашитова^1*, А.Ш.Чиканаев^1,2
¹С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Нұр-Сұлтан қ., Қазақстан
²ЖШС ҒЗЖИ «Астанагенплан», г. Нұр-Сұлтан, Республика Казахстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-01

Аңдатпа. Мақала Қазақстан Республикасындағы қалалық кеңістікті жобалауға құзыретті мамандарды, сонымен қатар, оның элементтерін шығаратын жоғарғы оқу орындарындағы оқу бағдарламаларын және перспективті бағыттарын зерттеуге арналған. Зерттеу 2020 оқу жылында Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарына түсетін талапкерлерге арналған білім беру бағдарламаларын (сәулет дизайны, ландшафтық дизайн, сәулет, қала құрылысы) талдау негізінде жүргізілді.
Түйін сөздер: білім беру бағдарламалары, перспективалық бағыттар, сәулет, сәулеттіқ дизайн, ландшафттық дизайн, қалалық қоршаған ортаны жобалау, қала құрылысы, Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындары.

Этномәдениеттік туристтік орталықтардың архитектуралық және жоспарлау ерекшеліктері

М. Баймухамед ¹, М.Б. Глаудинова¹*
¹Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы қ., Қазақстан Республикасы
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-02

Аңдатпа. Мақалада сәулет-жоспарлау ұйымдарының негіздері және этномәдени туристік орталықтың қалыптасу ерекшеліктері көрсетілген. ТМД елдерінің қолданыстағы нысандарына талдау жүргізілді. Зерттелген туристік кешендер мен этно-ауыл объектілері мысалында, қазіргі этникалық қалалар мен этномәдени туристік кешендерді ұйымдастырудың мәдени-туристік және аймақтық, сәулеттік-функционалдық аспектілері анықталды. Кешенді зерттеу нәтижесінде бұл мақалада ТМД елдерінің қолданыстағы нысандарын функционалды жоспарлау ұйымдары және елдегі туризмді дамытудағы этномәдени орталықтардың ажырамас рөлі қарастырылды.
Түйінді сөздер: этномәдени туристік орталық, сәулеттік-жоспарлау ерекшеліктері, халықтық қолөнер, сәндік-қолданбалы өнер.

Межрич Палеолит қонысының «картасын» интерпретациялау

Э. М. Байтенов^*
*Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-03

Аңдатпа. Межиричи палеолит дәуірінен шыққан мамонттың тісіндегі гравюра дәстүр бойынша ландшафтық ортада (өзен, ағаштар және т.б.) алдыңғы төрт тұрғын үйден тұратын ауылдың жоспары болып саналады; кейінірек басқа нұсқалары да айтылды. Автор сәл өзгеше түсіндіруді ұсынды – алдыңғы төрт элемент бөлек ғимараттар емес, бірінші тұрғын үй деп аталатын бөліктің бөлшектері, ал қалған ойып салынған жерлер елді мекеннің тағы үш ғимаратында баламаларын табады.
Түйін сөздер: Межирич, мамонт сүйектерінен жасалған тұрғын үй, Шығыс эпиграветасы, гравюра, мамонт тісі, палеолит өнері.

Қаланың табиғи потенциалын көркейтуді дамыту

Б.Ж. Еспенбетов¹, А.Р. Төлеуқанова¹^*
¹С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-04

Аңдатпа. Мақаланың өзектілігі қалалық ортаның табиғи потенциалын көркейтуді дамыту болып табылады. «Адам – табиғат» дегенімізге қатысты алар болсақ, шынайы және жасанды қалалық ланштафтардың компоненттерінің өзара ұзақ уақытта жиналып келіп, қайшылық туғызатын жайттарын реттеу бағытында қажетті ізденістерге әкелді. Қалалық ортаның динамикалық трансформациясы әр түрлі факторлардың ықпалынан ыңғайластыру жағынан ауысымдарға бейімделеді, олар өз тарапынан туындаған кері тартпаларды реттеуді қамтамасыз етеді.
Түйін сөздер: ландштафты дизайн, көгалдандыру, ландшафтық-экологиялық ыңғай, кеңістік функциясы, шығынды азайту, табиғи материалдар.

Қоғамдық ғимараттардың интерьерін заманауи дизайн стильдерінде пайдалану

Б.Ж. Еспенбетов¹^*, С.Х. Хамитов¹
¹С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-05

Аңдатпа. Мақалада адамның күнделікті өмір сүру ортасы ретінде ғимараттарының интерьер дизайнын шешудің негізгі міндеттері мен принциптері талданады. Мақалада авангард, хай-тек, фьюжн стильдары басшылыққа алынған.Жоғары сапалы материалдарды пайдалана отырып, адам өміріне қолайлы әрі қажетті қоғамдық ғимараттарды жобалау қарастырылуда.
Түйін сөздер: интерьер дизайны, стиль, қоғамдық ғимараттар, жобалау, сәулет, кеңістік.

Жасыл құрылысының дамытудағы халықаралық тәжірибе және экологиялық урбанизм мысалдары

А.З. Исина^1*, А.Н. Тен¹
¹Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-06

Аңдатпа. Мақалада қазіргі кездегі ең өзекті және маңызды болып саналатын жасыл сәулет пен экологиялық урбанизмнің дамуы туралы айтылады. Халықаралық сәулет және қала құрылысы тәжірибесінен бірқатар мысалдар келтірілген. Ұсынылған мысалдар негізінде жасыл сәулет технологиясының сипаттамалары мен экологиялық урбанизмнің даму бағыттары сипатталған. Бұл мақала «Қазақстанның ірі қалаларының мысалында жасыл сәулет» тақырыбындағы магистрлік зерттеу шолуы болып табылады».
Түйін сөздер: энергия тиімділігі, жасыл сәулет, экологиялық құрылыс, экологиялық урбанизм, жасыл қала, өмір сүру сапасын жақсарту.

Украинадағы археологиялық-палентологиялық саябақтарды жобалаудағы әдіснамалық тәсілдері

Д.В. Кепин^*
Ұлттық ғылыми-жаратылыстану мұражайы Украина ҰҒА, Киев, Украина
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-07

Аннотация. Мақалада Украинадағы палеолит дәуірінің ескерткіштерін мұражай- ландырдың тұжырымдамалық тәсілдері қарастырылған. Мадлен дәуіріндегі мамонт сүйектерінен (Мезин, Межирич, Добраничевка, Гонцы) қалған тұрғын үй қалдықтары бар кеш палеолиттік тұрмыстық кешендерді сақтау жобалары талданды. Археологиялық- палеонтологиялық саябақтар құру ұсынылды.
Түйін сөздер: палеолит, мамонт сүйектерінен жасалған тұрғын үй, археологиялық- палеонтологиялық саябақ, мұражайтану, Украина.

Фэн-Шуй ежелгі философиясының көмегімен үйлесімді өмір ізденісінде

Т. А. Киселева^1*, А. Нуржанова¹
Астана Халықаралық университеті Нұр-Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-08

Аңдатпа. Мақалада тұрғын үй кеңістігін ұйымдастыруға қатысты мәселелер мен ашық сұрақтар қарастырылады. Бүгінгі таңда жеке кеңістікті ұйымдастыру мәселесі бірінші орынға шығады. Уақыт өте келе өзінің құндылығын дәлелдеген фэн-шуйдің түс стратегиясы оны оқшаулауда тартымды, үйлесімді, жайлы орынға айналдыруға көмектеседі.
Мақалада фэн-шуйдің бес элементіне сәйкес тұрғын үй интерьерінің түс схемасының мысалдары келтірілген.
Түйін сөздер: ежелгі философия, үйлесімді кеңістік, түс терапиясы, түс энергиясы.

Солтүстік Қазақстанның шағын қоныстарын қайта қайта құрудың алғышарттары мен заңдылықтары

А.А. Корнилова¹^*, Т.А. Абдрашитова¹
¹С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-09

Аңдатпа. Жұмыстың мақсаты Солтүстік Қазақстан қоныстары мысалында шағын елді мекендердің сәулет-жоспарлау құрылымын қалыптастыру қағидаттарын айқындау болып табылады.
Түйін сөздер: сәулет-жоспарлау құрылымы, шағын елді мекендер, функционалдық аймақтарға бөлу, қолайлы орта, қоғамдық орталық, тұрғын үй құрылыстары.

Егде жастағы адамдардың жайлы өмір сүруіне арналған тұрғын үйдің типологиялық ерекшеліктері

А.М. Қуандық^*
Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-10

Аңдатпа. Мақалада әртүрлі санаттағы қарттардың жайлы өмір сүруге кеңіс-тіктегі қажеттіліктері талданған: тәуелді, жартылай тәуелді немесе басқалардың кө-мегіне тәуелді емес қарт адамдар. Барлық санаттағы қарттардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын тіршілік кеңістігінің типологиялық ерекшеліктері қарастырылады.
Түйін сөздер: қарттар, қарттар үйі, кеңістіктегі қажеттіліктер, тәуелді қарт адамдар, жартылай тәуелді қарт адамдар, тәуелсіз қарт адамдар.

Әйел киіміндегі трансформацияланатын бөлшектерге сәндік материалдарды желімдеп біріктіруді зерттеу
К.Ж. Кучарбаева^1*, М.Т. Әшірбек¹, И.М. Джуринская¹, Н.С. Жалгасов¹
¹Алматы ТехнологиялықУниверситеті, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-11

Андатпа. Мақалада әйел киім жиынтығындағы трансформациялантын бөлшектерді безендіруде сәндік материалдарды желімдеп біріктіру әдістері талданды. Сәндік материалдарды желімдеп біріктірудің шыдамдылығы, қаттылығы, ауа өткізгіштігі, бояуға тұрақтылығы, төзімділігі және иілгіштік қасиеттері зерттелді, нәтижесінде әйел киім жиынтығы дайындалды.
Түйін сөздер: сәндік материалдар, желімдік біріктіру, әрлеп безендіру, желімдеудің қаттылығы мен иілгіштігі.

Парижді 1850-1870 жылдарда қайта құру әдістері

С.Э. Мамедов^*
С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ, Нұр-Сүлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-12

Андатпа. Мақалада Парижді 1850-1870 жылдар аралығында қалпына келтіру та-рихы талданған. Осы зерттеу аясында қайта құрудың себептері мен әдістері анықталды.
Түйін сөздер: қайта құру, әдіс, жайлылық, қала, көше.

«Марсель тұрғын бірлігінің» сәулеттегі экологиялық аспектісі

С.Э. Мамедов¹, М.Г. Байдрахманова¹^*
¹С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-13

Аңдатпа. «Марсель тұрғын үйі» мысалындағы мақалада тұрғын ортасының экологиялық дәрежесін арттыратын сәулет-жоспарлау шешімдері анықталған.
Түйін сөздер: экологиялық аспект, тұрғын үй құрылымы, жайлылық, санитарлық-гигиеналық нормалар, Ле Корбюзье.

Жылжымалы Палеолит өнері: үлкен қашықтықтағы адам көші-қоныныңдәлелі

Марсель Отте^*
^*Льеж университеті, Бельгия,
^*Адам Палеонтология институты, Париж, Франция
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-14

Аңдатпа. Палеолит Еуропасында мүсіншелердің пайда болуын түсіндіру айтарлықтай өзгерді. Олардың вариацияларын әр түрлі процестермен түсіндіруге болады. «Шығармашылық» арқылы анық, яғни. жоқтан бар жасау, бірақ табиғи әлемнің (жануарлардың) кейбір жақтарына еліктеу арқылы. Ерте жоғарғы палеолит адамдары арасында болған бір дәстүрден екінші дәстүрге «ауысу» деп аталады. Сондай-ақ, мүсіншелердің солтүстік жазықтыққа қоныстанған кездегі адамдармен бірге «қозғалысы». Әр түрлі сабақтар бірдей стильдік вариацияларды ұстанатын «жылжу немесе орын ауыстыру» процесі. Ақырында - «диффузия» процесі, оның барысында батыстан шығысқа қарай Орталық және Шығыс Еуропаға әсер ететін өзгерістер болады. Бұл процестердің барлығы оларды зерттеу мен түсінудің нақты тәсілдерін қажет етеді. Олар нақты анықталған болуы керек және палеолит өнерінің кез келген зерттеуінде қолданылуы керек.
Түйін сөздер: мүсіншілер, процестер, жоғарғы палеолит, Еуропа.

XXI ғасыр сәулетіндегі «Жаңа реализм»

Э.Т. Мурзагалиева^*
Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-15

Аңдатпа. Мақалада архитектурадағы «жаңа регионализм» ұғымы қарастырылады, ол аймақтың саяси-экономикалық ресурстарына, әлеуметтік-мәдени, тарихи ерекшеліктеріне байланысты. Озық технологиялар мен материалдармен нығайтылған дәстүрлі формалар мен тәсілдерді заманауи түсіндіру арқылы жергілікті жердің бірегейлігін білдіретін жаңа архитектураның мысалдары келтірілген. Сәулет өнеріндегі жаңа регионализмнің пайда болуы мемлекеттердің дамуына және олардың ұлттық өзін-өзі анықтауына әсер етуі мүмкін.
Түйін сөздер: жаңа регионализм, аймақтық сәулет.

Күрделі рельефте жеке тұрғын үйлерді салу мысалында сәулет формасының ландшафтпен өзара әрекеттесу ерекшеліктері
С.Ш. Садыкова ^1, Т. Амангелдіқызы ^1*
¹Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-16

Аннотация. Бұл мақалада қазіргі заманғы сәулеттің өзекті мәселелері, күрделі рельефте жеке тұрғын үйлер салу мысалында, ландшафттың сәулеттік формамен өзара әрекеттесу ерекшеліктері қарастырылған. Жеке тұрғын үйлердің әртүрлі мысалдарында сәулеттік-жоспарлау, көлемдік-кеңістік, конструктивтік және т.б. сияқты сәулетті қалыптастырудың әртүрлі аспектілері талданады, сонымен қатар, сәулет нысандарының табиғи ландшафтпен өзара әрекеттесу әдістері «поляризация» және «интеграция» қарастырылады.
Түйін сөздер: сәулет, сәулеттік жоспарлау, өзара әрекеттесу, интеграция, жеке тұрғын үй, ландшафт, табиғи орта, жобалау, органикалық, күрделі рельеф.

Бейжіндегі жаңа олимпиадалық стадион сәулетіндегі инновациялық дизайн жүйелері

С.Ш. Садықова^1*, М.Б. Орақ¹
¹Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-17

Аңдатпа. Бұл мақалада Бейжіңдегі олимпиадалық стадион сәулетіндегі инновациялық дизайн жүйелері қарастырылған. Кешеннің құрылымдық және техникалық шешімдеріне жан-жақты талдау жүргізілді. Бейжіңдегі олимпиадалық стадион конструкцияларының ықтимал құлау проблемаларына байланысты жаңа технологиялық шешімдерді қолдану мәселелері және қазіргі заманғы үш өлшемді модельдердің өзгеруімен оларды жоюдың ерекше тәсілдері баяндалды.
Түйін сөздер: олимпиадалық стадион, құрылымдық жүйелер, сәулет, спорт кешені, бетон конструкциялары, болат маркасы, болат құрылымы, бетон негізі, компьютерлік модель.

Ақылды қаланың көлік-жаяу жүргіншілер қаңқасын оңтайландыру

А.Б. Смағұлова^*
^*Қазақ агротехникалық университеті. С. Сейфуллин, Нұр-сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-18

Аңдатпа. Бұл мақаланың мақсаты – Нұр-Сұлтан қаласының мысалын қолдана отырып, климаты күрт континентальды аймақтардың қалалық кеңістігінде жаяу жүргіншілер мен көлік қозғалысын бөлу мәселелерін бөліп көрсетуге бағытталған, мұндағы басты шарт қатысушылардың өзара қарым-қатынас қозғалысын қамтамасыз ету болады. Әлемдік тәжірибенің талдауы көрсеткеніндей, қала құрылысы шешімдері тұрғысында мұндай әрекет ақылды қаланы қалыптастыру қағидаттарының бірі, мұндай іс-қимыл қалалық көлік пен жаяу жүргіншілер байланыстарымен байланысты бірқатар мәселелерді шешеді.
Түйін сөздер: қалалық кеңістік, жаяу жүргіншілердің байланысын ұйымдастыру, көлік, жер үсті және жер асты өткелдері, туннельдер, эстакадалар.

Сәулет пен музыканың объективті заңдарын анықтаудың математикалық әдістері

А.С. Тортаев^*
^*«Аулет» ЖШС, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-19

Аннотация. Мақалада математикалық заңдарға негізделген сұлулықты қабылдау мәселелері қарастырылған. Өнердің барлық түрлері үшін әмбебап сұлулық пен үйлесім-діліктің объективті заңдары бар деп болжануда. Осылайша сұлулық феномені туралы ғылыми білім мүмкін болады.
Түйін сөздер: сұлулық заңдары, музыка, математикалық заңдылықтар, форма, музыкалық үндестік.

Элиталық тұрғын үй кешен ғимараттарының сәулет сапасын бағалау критерийлері

Н.А.Черныш¹, A. Ибраева^1*
¹L. N. Gumilyov ENU, Nur-Sultan, Kazakhstan

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-20

Аңдатпа. Бұл мақалада бүгінгі таңда элиталық тұрғын үйді бағалаудың нақты критерийлерінің жоқтығы қарастырылады. Элиталық тұрғын үйдің қазіргі таңдағы бар критерийлері келтірілген, қала құрылыстық, көлемдік-жоспарлау және сервистік топтары анықталған. Шетелдік жобалау тәжірибесінен, соның ішінде Лондон мен Парижде осындай типті үйлердің мысалдары қарастырылған.
Түйін сөздер: сәулет, элиталық класс, тұрғын үй кешені, жобалау, сапа критерийлері, сәулет сапасын бағалау.

Күйік науқастарына арналған арнайы мақсаттағы киімінің конструктивті шешімін оңтайландыру және зерттеу

Г.С. Шайзаданова¹*, К.Ж. Кучарбаева¹, Н.С. Мокеева²
¹ Алматы технологиялық университеті, Алматы, Қазақстан
² А. Н. Косыгин атындағы Ресей мемлекеттік университеті (Технологиялар. Дизайн. Өнер), Мәскеу, Ресей

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-21

Аңдатпа. Бұл мақалада медициналық мекемеде күйіктен зақымданған науқастар үшін арнайы мақсаттағы киімді жобалаудың маңызды көрсеткіштерін қалыптастыру міндеттері талқыланады. Науқастарды одан әрі оңалтуды қамтамасыз ететін, емдеу процедураларының нақты талаптары, сипаттамалары мен топографиясын ескере отырып күйіктен зақымданған науқастарға арналған киімдер жиынтығын дайындау.
Түйін сөздер: күйіктен зақымдалуы, арнайы мақсаттағы киім, топография, априорлы саралау, маңызды көрсеткіштер.

Ландшафтық сәулет элементтерінің оңтайлы параметрлерін анықтау

А.А. Юсупова^1*, А.Н. Юсупов¹, Б.С. Нсанбаев¹

¹М. Әуезов ат. Оңтүстік Қазақстан университеті, Шымкент, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-22

Аңдатпа. Заманауи архитектураны казіргі экономикалық жағдайға сай дамыту мәселесі сәулетшілермен дизайнерлерге жаңа талаптар қойып отыр, яғни сәулет нысандары халықаралық талаптарға сай жобалануы тиіс. Осылай себепті аталмыш мақалада сәулет ортасын Модулорды қолдана отырып, гармоникалы үйлесімдеу мәселесі қаралады. Мұнда заманауи архитектурамен қал асалу ісінен студентерге нақты мысалдар берілген. Корбюзье Модулоры алтын кесінді ережелерімен адам бейнесі өлшемдерін сәйкестеген, студентерге ғимараттар мен дизайын формаларын үйлестірудің нақты мысалдары кесте түрінде келтірілген. Атап айтсақ, ғимаратттардың контурларын, кіші сәулет формаларын, аллеялар мен гүлзарлардың ұзындығы және енін анықтау үлгілері берілген. Нобайлық шешімдерді жер қыртысымен үйлестіру қала сәулетімен бау-бақшалары келбетін келтіруге септігін тигізеді. Сонымен, Модулорды іс жүзінде қолдану – қоршаған ортаны көрекейтуге және оны қала жұртына жайлы жобалуға бағытталып, казігі сәулет және дизайн ортасы талаптарын толық қамтиды. Келтірілген материалдар студентердің оқу-тәжірибе жұмыстарына және сәулет-құрылыс жұмыстары үшін іс жүзінде қолдануға аррналған. Қала келбетін әрлендіру ісін жетілдіре түсуге бағытталған нақты деректер болып табылады. Сәулеттік жобалау жұмыстарын жетілдіріп, заманауи талапқа сай мамандар дайындауға қажетті нұсқаумен қоса ережелер берілген.

Түйін сөздер: Корбюзье модулі, алтын қатынас, сәулет, түзету элементтері, қаланы абаттандыру.

ҚҰРЫЛЫС КОНСТРУКЦИЯЛЛАРЫ және МАТЕРИАЛДАРЫ

Құрылыстағы жарақат алу тәуекелдері

Ж. Амангелді^1*, Н. Бергенова¹, A. Байбосын¹
¹Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-40

Аңдатпа. Мақалада құрылыстағы жарақаттардың себептеріне шолу қарастырылады. Сондай-ақ өндірістік апаттардың статистикасы келтірілген. Құрылыс саласындағы жұмысшылардың еңбек қауіпсіздігі мен денсаулығын қорғаудың өзекті мәселелері зерттелді.
Түйін сөздер: еңбек қауіпсіздігі, азаматтық құрылысты ұйымдастыру, еңбекті

Кейбір мәселелер резеңке блоктарды қолдана отырып, ғимараттар мен құрылыстарды вибросейсмикалық қорғау

А.Ф. Булат¹, А. С. Кобец², В.И. Дырда¹, В.А. Лапин^3*, Н.Г. Марьенков⁴, Н.И. Лисица¹, Г.Н. Агальцов¹
¹ Украина Ұлттық Ғылым академиясы Геотехникалық механика институты, Днепр, Украина,
²Днепр мемлекеттік аграрлық-экономикалық университеті, Днепр, Украина,
³"Қазақ Құрылыс және сәулет ғылыми-зерттеу және жобалау институты" АҚ, Алматы, Қазақстан
⁴"Құрылыс конструкцияларының мемлекеттік ғылыми-зерттеу институты" Мемлекеттік кәсіпорны, Киев қ., Украина

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-23

Аңдатпа. Резеңке сейсмоблоктарды (РСБ) пайдалану негізінде ғимараттар мен қару-жарақтардың вибросейсмооқшаулауының негізгі тұжырымдамасы қарастырылады. Құрылыстарды сейсмикалық оқшаулау тұжырымдамасы өте өзекті. Жапонияда, Жаңа Зеландияда, Францияда, Грецияда, Англияда, АҚШ-та және басқа да бірқатар елдерде ол атом электр станциялары, мектептер, көпірлер, мұражайлар, әкімшілік және тұрғын үйлер сияқты маңызды құрылыстарды жер сілкіністерінен қорғау үшін сәтті қолданылды. Украинада Тұжырымдама екі жолмен дамыды: тұрғын үйлерді жер сілкіністерінен қорғау үшін сейсмикалық оқшаулау блоктарын дамыту; ауыр жабдықтың (салмағы 300 тоннаға дейін, Ресейде, Украинада қолданылған) және тұрғын үйлердің дірілінен қорғау үшін діріл оқшаулау блоктарын әзірлеу. Геотехникалық механика институты ғимараттардың сейсмикалық оқшаулау жүйелерін практикалық қолдану үшін. Н. Полякова, Украина ҰҒА және НИИСК МК РСБ параметрлерін негіздеу үшін эксперименттік зерттеулер жүргізілді, олардың конструкциялары патенттелді, жобалық құжаттама жасалды және диаметрі 400 мм және 500 мм резеңке сейсмикалық блоктардың үш түрінің тәжірибелік үлгілері жасалды және резеңке қабаттың жалпы биіктігі: 2 ст.120 мм, 2 ст. 70 мм және 2 ст. 50 мм. көп қабатты тұрғын үйлердің вибро-сейсмикалық қорғаныс элементі ретінде қолданылатын резеңке-металл сейсмикалық тіректерді есептеу нәтижелері келтірілген. Жуық аналитикалық әдістермен алынған есептеу нәтижелерін сейсмикалық тіректердің үлгілері үшін эксперименттік деректермен салыстыру жүргізілді. Дірілді оқшаулайтын резеңке тіректері бар қадалардың дизайны қарастырылады. Әзірленген және сыналған РСБ конструкциялары Киевтегі тұрғын үйлердің метрополитендері мен автокөліктерінен дірілден қорғау үшін пайдаланылды: Киквидзе көшесіндегі 10-секциялық 10-қабатты тұрғын үй, Оболонский даңғылындағы 27-қабатты үш үй және Львов қаласындағы үш үйден тұратын тұрғын үй кешені. РСБ көмегімен дірілді сейсмикалық оқшаулау ғимараттың көлденең
жазықтықтағы 1 Гц-тен кем тербеліс жиілігін қамтамасыз етеді, бұл ДБН және Еурокод 8 ғимараттардың сейсмикалық оқшаулау жүйелерін жобалауға қойылатын талаптарына сәйкес келеді.
Түйін сөздер: дірілді оқшаулау, сейсмикалық оқшаулау, резинометаллдық блоктар, резинометаллдық блоктары бар қадалар, резинометаллдық виброизолятор, тұнба, жүктеме, қысу

Ғимараттар мен имараттардың сейсмикаға төзімділігі теориясының дамуының негізгі бағыттары

С. Х. Достанова¹, Г.Т. Қасымова ^2*, К.Е.Тоқпанова³, Салех Гулам Сахи¹
¹Сәтбаев университеті, Алматы, Қазақстан
²Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан
³Туран университеті, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-24

Аңдатпа. Мақалада ғимараттар мен имараттардың сейсмикаға төзімділігі теориясының негізгі даму бағыттары қарастырылған. «Ғимарат-іргетас-негіз» жүйесінің әр түрлі модельдері ұсынылған. Іргетастың сейсмикалық әсерлерге және жер сілкіністерінің толқындық процесіне әсеріне көп көңіл бөлінген.
Түйін сөздер: сейсмикаға төзімділік, динамика, ғимараттар, іргетастар, тол-қындық процесс, сейсмикалық әрекет, спектрлік әдіс, энергия, тербелістер.

Жұқа қабырғалы құрылымдардың тұрақтылығын жоғалту

С.Х.Достанова¹, К.Саналбай¹, К.Е.Токпанова², О.Е.Тулегенова³
¹Сәтбаев университеті, Алматы, Қазақстан
²Туран университеті, Алматы, Қазақстан
³Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-28

Аңдатпа. Тегіс темірбетон қабықшасының орнықтылығы қарастырылады. Сызықтық емес есепті шешу үшін вариациялық әдіс қолданылады. Жоғарғы және төменгі аумалы жүктемелердің мәндері жабын қабықшасының құрылымдық ерекшеліктері мен өлшемдеріне байланысты келтірілген.
Түйін сөздер: жұқа қабырғалы құрылымдар, жұқа қабырғалы қабықшалы құрылымдар, аумалы жүктеме, орнықтылықты жоғалту, меншікті мәндер, меншікті векторлар, деформация, орын ауыстырулар, қабықшалар, иілгіш қабықшаның иілулері.

Шатырларды жабуға арналған конструктивті шешімдерді талдау

А. А. Дубинин¹^*, Д. С. Дугучиев¹
¹Ххалықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-25

Аңдатпа. Бұл мақалада шатыр жабындарының қолданыстағы жобалық шешімдері талданады.
Түйін сөздер: шатыр, құрылыс, жобалау, оқшаулау, стяжка, асфальтбетон, ғимарат, жоба, құрылыс, шатыр материалы, мастикалық шатыр, полимер, элемент, тігіс, шатыр, аралық, гидрооқшаулағыш, битум.

Төбенің құрылысы үшін құрылыста қолданылатын материалдарды талдау

А. А. Дубинин¹, Д.С. Дугучиев^1*
¹Ххалықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-26

Аңдатпа. Бұл мақалада шатыр жабындары үшін қазіргі уақытта қолданылатын құрылыс материалдарының кең талдауы келтірілген.
Түйін сөздер: шатыр жабыны, рубероид, рубам, еңбек сыйымдылығы, шыны талшық, полиэфир, шыны талшық, гидроглас, шыны төсеніш, линокром, бикрост, ыстыққа төзімділік, құрылыс, гидрооқшаулағыш.

Тайғаққа қарсы химиялық реагенттердің цемент-бетонның беріктік қасиеттерінің төмендеуіне әсері

Д.Есентай^*
^*Қазақ автомобиль-жол институты. Л. Б. Гончаров

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-29

Аңдатпа. Бұл мақалада химиялық реагенттерді қолдана отырып, қатты жабынды автомобиль жолдарындағы қысқы тайғақ түрлерін жою мәселелері талданды. Мақалада дәстүрлі (хлорлы) және дәстүрлі емес химиялық реагенттерді пайдалану арқылы сынау нәтижелері және олардың цемент-бетонның беріктік қасиеттеріне әсері талданады.
Түйінді сөздер: тайғақ, қабыршақтану, бояу, цемент-бетонның беріктігі, тайғаққа қарсы химиялық реагент.

Темірбетон бұйымдарының созылу беріктігін зерттеу

С.М. Естемесова¹, И.М. Полякова^1*
¹Ххалықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-27

Аңдатпа. Бұл мақалада Rbtn созылу беріктігінің B бетон класына тәуелділігін зерттеу сипатталған, призма-сәулелеріне тәжірибелер жүргізілгеннен кейін, оның созылу беріктігіне бетонның сығылуының әсері бағаланды. Сынақ нәтижелері бетонның алдын-ала сығылуы σвр/Rвр ≥ 0,15-те көрініс бере бастайтын созылудың беріктігіне теріс әсер ететіндігін көрсетті.
Түйін сөздер: темірбетон бұйымдары, созылуға беріктік, жарыққа төзімділік, сығымдау эффектісі.

Темір жол магистральдары құрылыстарының қауіпсіз пайдалану мәселесіне

М.Я. Квашнин¹, С. Е. Бекжанова¹, А.С. Акбаева¹, И.С. Бондарь¹, А.К. Курбенова¹
¹ М. Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және коммуникациялар академиясы, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-30

Аңдатпа. Бұл мақалада Қазақ көлік және коммуникациялар академиясының «Жолдар мен жасанды құрылымдарды сынау» зертханасында көпірлерге тексеру мен сынақ жүргізу және темір жол үйінділерінің жер төсемін диагностикалау кезінде оларды қауіпсіз түрде пайдалануын қамтамасыз ету мақсатында құралдар мен жабдықтарды қолдану мүмкіндігі көрсетілген.
Жолдың жоғарғы құрылысының вибродиагностика әдістемелерін, темір жол көпірлерінің арқалық аралық құрылыстары мен көпірлерге жақын үймелерін, жоғары темір жол үйінділері мен әлсіз негіздегі үйінділер әзірлеу кезінде зертхананың аспаптары мен жабдықтары пайдаланылды.
Мысал ретінде жылжымалы құрамның оның кернеулі-деформацияланған күйіне әсерін талдай отырып, пойыз қозғалысы кезінде көпірдің темірбетон аралық құрылымының иілу деформацияларын өлшеудің кейбір нәтижелері келтірілген.
Түйін сөздер: көпір, аралық құрылыс, үйінді, жер төсемі, деформация, диагностика, мониторинг.

Тоқтаусыз тахеометрмен қашықтық, бұрыштың және шағылысудың әсеріне өлшеу дәлдігі

И.А. Кузнецова^1*, М.Р. Гильязов¹
¹Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-31

Аңдатпа. Бұл мақалада Leica фирмасының TS09plus моделінің тоқтаусыз тахео-метрімен қашықтықтың, бұрыштың және шағылысатын беттің өлшеу дәлдігіне әсерін зерттеу жүргізіледі. Беттің және бұрыштың орта квадраттық қатеге әсер ету график-тері алынды.
Түйін сөздер: тахеометр, қашықтық, бұрыш.

Цемент-бетон жолдарының ледофобты сіңдіру құрамының мұз қабығының бетонға адгезиялық төзімділігіне әсерін бағалау

Р.Е. Лукпанов¹, Д.С. Дюсембинов¹, Д.В. Цыгулев¹, Д.О. Базарбаев¹
¹Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-32

Андатпа. Цемент-бетон жолдарының мұзды-фобты сіңдіру құрамы ұсынылады. Құрамы негізінде кератині бар компоненттерін қоса отырып суда еритін полимер. Бағалау критерийі мұз қабығының бетонға адгезиялық төзімділігін зерттеу болды. Сынақ нәтижелері мұзды-фобты жабынның тиімділігін көрсетті, өйткені барлық тәжірибелерде жабынсыз үлгілер мұз қабығының термиялық әсерлерге төзімділігін көрсетті. Су сіңіру сынақтарының нәтижелері жабынды үлгілермен салыстырғанда жабынсыз үлгілердің су сіңіру қабілетінің айтарлықтай айырмашылығын көрсетті.
Түйін сөздер: мұзды-фобты жабын, цемент-бетон жолдары, суды сіңіру, кератин.

Керамикалық массаның физика-механикалық қасиеттеріне монтмориллонит сазының әсері

С.A. Монтаев¹, Н.Б. Әділова²^*, Б.Т. Шакешев¹
1,2 Жәңгір хан ат. Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті, Орал, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-33

Aңдaтпa. Құрылыс мaтериaлдaрының өнеркәсіптік өндірісінің өсуінің қарқаындауы мaтериaлдық және отын-энергетикaлық ресурстaрды, әсіресе құрылыс керaмикaсы өндірісі сияқты энергияны және ресурстaрды қaжет ететін сaлaдa үнемді пaйдaлaну қaжеттілігін тудырaды.
Құрылыс кермикaсының физикa-мехaникaлық қaсиеттерін aрттыру, кептіру кезіндегі энергия шығынын aзaйту, сондaй-aқ беріктік көрсеткіштерін aрттыру үшін беттік қaбырғaлық керaмикaсын aлу үшін бентонит сaздың әсерін анықтау бойынша өдірістік сынaқтaр жүргізілді. Күйдіру темперaтурaсынa бaйлaнысты керaмикaлық композицияның құрылымы мен фaзaсының қaлыптaсу зaңдылықтaры aнықтaлды.
Шикізaт мaссaсын бентонит сaзымен модификaциялау күйдіру темперaтурaсының 100-120ºС-ге жaлпы төмендеуімен бірге беріктіктің 20-30% жоғaрылaуынa әкелді.
Түйін сөздер: монтмориллонитті сaз, сaздaқ, керaмикa, жaртылaй құрғaқ престеу, құрылыс, беріктілік.

Деформациялану заңының сызықтық және бейсызықтық қойылымдарының аясында темірбетон фермаларының кернеулі-деформацияланған күйін салыстыру

Д. А. Оканов^1*, И.М. Полякова¹
¹ Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-34

Аңдатпа. Мақалада деформацияланудың әртүрлі заңдары аясында кейбір құрылымдардың есептеулері қарастырылады. Үш заң: сызықтық, бейсызықтық экспоненциалдық, бетонның жайылуы есепке алынған жалбыраған тармақты бейсызықтық қабылданды. Есептеу нәтижесінде әртүрлі күштердің нәтижелері, салыстырмалы сипаттамалары келтірілген. Құрылымдар мен материалдардың жұмысы туралы қорытынды жасалған.
Түйін сөздер: сызықтық заң, бейсызықтық, экспоненциалды заң, құлау тармағы, күш, күшейту.

Бейсызықтығын ескере отырып, әлсіз топырақта орналасқан көпқабатты ғимараттардың сандық түрде зерттеу

А. И. Олейник¹, К. М. Ахмедов¹, В. В. Шамов¹
¹Рудный индустриялық институты, Рудный, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-35

Аңдатпа. Әлсіз топырақтарда орналасқан биік ғимараттардың тұрақтылығын жоғалту және құлау проблемалары сандық түрде зерттелуде. Мәселе топырақ негізінің билиналық моделін қолдана отырып, сызықты емес қойылымда шешіледі. Құрылыс механикасы тұрғысынан «топырақ негізі – құрылыс» жүйесінің сыни жағдайы немқұрайлы жағдай ретінде қарастырылады. Мәселені шешу үшін жүйелі жүктеме әдісімен үйлесімде бұзылу теориясы қолданылады. Алынған нәтижелер негізінде іргетасты нығайту нұсқалары ұсынылады.
Түйін сөздер: топырақ негіздерінің тұрақтылығы, сандық әдістер, көп қабатты ғимараттардың үдемелі құлауы, сызықты емес жүйелер, билинарлық модель, бұзылу әдісі, дәйекті жүктемелер.

Қыздыру температурасының изотерма негізіндегі бетонның беріктігіне әсер ету дәрежесін анықтау әдісі

Е.Б. Өтепов^1, А.С.Төлебекова¹, Д.А. Ахметов², Е.Н. Роот², Ш.Ж. Жарасов³
¹«CSI Research&Lab» ЖШС, КЕАҚ Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

²"НИИСТРОМПРОЕКТ" ЖШС, Алматы, Қазақстан
³ТОС "CSI Research & Lab", Нұр - Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-36

Аңдатпа. Мақала изотермаларды құру негізінде бетонның беріктік жиынтығына қатаю температурасының әсер ету дәрежесін анықтауға балама көзқарасты дамытуға арналған. Сынақ нәтижелері бойынша изотермалар салынды, олар температуралық режимдердің әрқайсысына беріктік алу графигін көрсетеді. Изотермалар арқылы алынған үлгілерді қыздыруының беріктікке әсер ету байланысы визуалды және цифрлы салыстыру түрінде түсінік берілді.
Түйін сөздер: бетонның беріктігі, экзотермиялық реакция, деструктивті бақылау, термиялық төзімдеу, изотерма.

Теміржол көпірін зерттеу

C.C. Хасенов¹, М.Я.Квашнин¹, А.К. Курбенова¹, О.Д. Сейтказинов²
¹М. Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және коммуникация академиясы, Алматы, Қазақстан
²Халықаралық білім беру корпорациясы (ҚазБСҚА кампусы), Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-37

Аңдатпа. Бұл ғылыми мақалада осы объектілерде қайта жаңарту немесе жөндеу іс-шараларының қажеттілігін анықтау мақсатында көпірлерді тексеру және темір жолды қайта жаңарту жобаларын бөлшектеу үшін бастапқы деректерді жинау үшін жүргізіледі.
Осы объектілерді қайта жаңарту немесе жөндеу іс-шараларын тағайындау қажеттілігін анықтау мақсатында су өткізу құбырларын тексеру және темір жолды қайта жаңарту жобаларын әзірлеу үшін бастапқы деректерді жинау үшін жүргізіледі. Зерттеу жұмыстары мен өлшеу жұмыстарының үлгі тізімі берілген. Бір жолды темір жол желісінің автожолы арқылы өтетін жол өтпесінің көтергіш конструкцияларын есептік талдау нәтижелері келтірілген.

Түйін сөздер: түсірілімдер, қайта құру, жөндеу, температура, теміржол жолы, көпір, жол өткелі, кернеу.

ИНЖЕНЕРЛІК ЖҮЙЕЛЕР және ЭКОЛОГИЯ

Өскемен қаласында атмосфераның өзін-өзі тазалауының климаттық әлеуеті

А.А. Кабдықадыров^1*, О.А.Зубова¹, Г.А.Мұқанова¹, М.М.Даулетбаева¹, Н.В. Воронов ¹
¹ Әл-Фараби атындағы атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-38

Аңдатпа. Мақалада Өскемен қ. мысалында өнеркәсіптік орталықтардағы ластаушы заттардан атмосфераның өзін-өзі тазалауына ықпал ететін атмосфераның ластану деңгейіне метеорологиялық және климаттық факторлардың әсер ету жағдайларына талдау жүргізілді. Ластаушы заттардан қоспалардың таралуы мен атмосфераның өзін-өзі тазартудың метеорологиялық әлеуетін есептеу әдістері қарастырылған. Өскеменде атмосфераның шашырау қабілетінің Климаттық әлеуетінің параметрлері есептелген. Жүргізілген жұмыс ірі өнеркәсіптік орталық атмосферасының экологиялық жай-күйін өңірлік бағалауды одан әрі талдауға ықпал етеді.
Түйін сөздер: атмосфераның өзін-өзі тазарту әлеуеті, метеорологиялық жағдайлар, климат, жер бетіндегі инверсиялар, ластаушы заттар, қоспалар.

Аюсай шатқалының экологиялық жағдайы

Л.М.Павличенко¹, А.К. Имангалиева², А.Н. Черкасова¹, Ш.А. Абдрешов², Л.Н. Бимагамбетова²
¹ Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ. Алматы, Қазақстан
²М. Тынышпаев атындағы ҚазАТК, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-39

Аңдатпа. Елдің экономикалық даму қарқынының өсуі және табиғи ресурстарды пайдаланудың күшеюі жағдайында аумақтарды, ең алдымен ерекше қорғалатын аумақтарды аумақтық қорғау жүйесін одан әрі жетілдіру мәселесі өзекті болып отыр. Мақалада Іле-Алатау ұлттық табиғи паркінің бөлігі болып табылатын Аюсай шатқалының экологиялық жай-күйін оның жалға берілуіне және Визит-орталығы құрылысының басталуына байланысты табиғат пайдалану режимі өзгергенге дейінгі кезеңге, яғни зерттеу нәтижелері келтіріледі. Топырақты, өсімдіктерді, жер үсті сулары мен ауаны сынамалау нәтижелері барлық сынамаларда ластаушы компоненттердің төмен құрамын көрсетті. Алайда, сынамалар алынған жерді ескере отырып, нәтижелерді салыстырмалы талдау биіктік белгілерінің төмендеуі кезінде олардың концентрациясының өсу тенденциясын анықтауға мүмкіндік берді, яғни ластану қалаға қарай қозғалыс бағытында артады. Автокөлікке тән концентрациялардың жер асты ағынының ластану бағытында жер үсті суларының дренаждық ағынына қарай азаюы автотрассалардың ластану процестеріндегі басты рөлін көрсетеді.
Түйін сөздер: Аюсай шатқалы, қатты тұрмыстық қалдықтарды жинағыштар, ластаушы заттар, экологиялық жағдайы.

ГУМАНИТАРЛЫҚ және ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ. ЭКОНОМИКА

Ақмола облысының ғарыштық түсірілімдерін талдауға арналған ауыл шаруашылығы дақылдары және топырағының спектрлік сипаттары

А.Е.Ержанов ¹, С.Е.Керімқұлов¹
¹Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-41

Аңдатпа. Бұл жұмыста біз топырақ пен өсімдіктердің спектрлік қасиеттерін және ғарыштық суреттерді өңдеуге арналған мақаланың нәтижелерін одан әрі қолдану үшін оларды талдауы қарастырылған. Негізінен Ақмола облысының грунттары мен топырақтарын және осы өңірге тән ауыл шаруашылық дақылдары қарастырылған.
Жарықтықтың спектрлік коэффициентін (СКЯ) талдау кезінде әр түрлі топырақ пен өсімдіктер арасында айырмашылықтар пайда болады. Деректерді талдау нәтижелері бойынша мынадай қорытындылар алынды: 700 нм-ден 1300 нм-ге дейінгі толқын ұзындығы диапазонында топырақтар ақпараттық танымалы болады; ауыл шаруашылығы дақылдарының танылуы 850 нм-ден 1100 нм-ге дейінгі толқын ұзындығы диапазонында ақпараттық танымалы болады. Объектілерді тану алгоритмін әзірлеу кезінде нысандардың түрін анықтау үшін бекітілген 0,55 мкм және 0,66-0,68 мкм екі нүктеде экстремумдар болуы анықталады.
Түйін сөздер: толқын ұзындығы, электромагниттік сәулелену спектрі, инфрақызыл спектр, жарықтықтың спектрлік коэффициенті, грунт, топырақ, жасыл өсімдік, вегетациялық кезең, ЖҚЗ.

Ақпаратты қысу үшін Вейвлет түрлендіруді қолдану

Т.Д.Иманбекова^1*, А. Жақсылық², И.А.Козлов¹
¹Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті, Алматы, Қазақстан
²ҚазБСҚА жанындағы КАИС - Л, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-42

Аңдатпа. Бұл жұмыста ақпаратты қысымдау үшін вейвлет түрлендіруді және де бағдарламалық жасақтаманы қолдана отырып, дискретті вейлетт түрлендіру құралдарын талдау туралы қарастырылады. Дыбыстық сигналды сығымдау және толқындарды қолдана отырып суреттерді сығу алгоритмдері қарастырылған.

Түйін сөздер: сигналдарды сандық түрде өңдеу, ақпарат, қысымдау, қысымдау коэффициенті, толқындар, вейвлет түрлендіру.

Шымкент қаласының кенттену процесін моделдеу

С. Сапакова¹, А.Пайзолла²
¹Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті, Алматы, Қазақстан
² Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-43

Аңдатпа. Мақалада Шымкент қаласының кенттену үрдісі зерттеледі және де қаланың кенттену үрдісіне әсер ететін факторлар анықталады. Кенттену процесін зерттеудің қазіргі заманғы модельдері: қалалық қоныс аудару жүйесі, дифференциалды урбанизация және орталықты орналастыру теориялары талданады. Талдау нәтижесінде қалыптасқан Қазақстанның кенттену жүйесі жоспарлы және нарықтық экономикаға өту жағдайында дамып келе жатыр, экономиканың қолданылуын тексеретін платформа бола алатындығы анықталды. Сондай-ақ, Шымкенттегі кенттену процестерін бақылауға арналған мобильді қосымша жасалды.
Түйін сөздер: кенттену үрдісі, миграция, халық саны, қалалық қоныс аудару жүйесі, дифференциалды кенттену, орталықты орналастыру теориясы.

Үлкен деректер технологиясының негізгі сипаттамалары және қолдау перспективалары
С.К. Серикбаева¹, А.А. Тұрдыбек ²
¹Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

²Астана халықаралық университеті, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-44

Аңдатпа. Сандық технологиялар адам өмірінің барлық салаларында бар. Әлемдік қоймаларға жазылатын деректер көлемі әр секунд сайын өсіп отырады, яғни ақпаратты сақтау шарттары бірдей қарқынмен өзгеріп, оның көлемін ұлғайту үшін жаңа мүмкіндіктер пайда болуы керек.
Мақалада «Үлкен деректер» (Big Data) технологиясын және оның ерекшеліктерін шолуға арналған. Бұл технологияны басқалармен бөлуге мүмкіндік беретін негізгі сипаттамалар, онымен жұмыс істеу принциптері, талдауды мүмкіндігінше тиімді жүргізуге мүмкіндік береді. Big Data технологияларын қолдану қажеттілігі мен болашағы негізделді, осы технологияны қолдану нәтижелері қарастырылды. MapReduce және NoSQL сияқты үлкен деректерді талдау және өңдеу үшін қолданылатын қолданыстағы бағдарламалық жасақтамаға талдау жасалды, олардың артықшылықтары мен ерекшеліктері анықталды.

Түйін сөздер: Big data технологиясы, ақпаратты талдау, цифрлық технология, NOSQL, мәліметтер қоры.

Квадруполь массаның айналасындағы аккрециялық дисклер
С. Тоқтарбай¹, Ә.Ж. Абылаева¹, Г.Н. Худайбергенова¹, Б.С. Насырова¹
¹Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан

https://doi.org/10.51488/1680-080X/2021.1-45

Аңдатпа. Бұл жұмыста біз ықшам нысандардың сыртқы статикалық осьтік-симметриялық гравитациялық өрісін қарастырамыз. Біз квадруполды параметрі бар Шварцшильд шешімінің қарапайым жалпылануы болып табылатын q-метриканың қасиеттерін зерттейміз. Геодезиялық сызық теңдеуі өріс теңдеулерінен алынады және сынақ бөлшектің орбиталары зерттелген. Біз квадруполь массаның айналасында дөңгелек орбиталар бойымен қозғалатын сынақ бөлшектің орбиталарының тұрақтылық қасиеттерін қарастырамыз. Квадрупольдың сынақ бөлшектерніңі аккрециялық дискісінің қасиеттерін түбегейлі өзгертетінін көрсетеміз.
Түйін сөздер: квадруполь, ықшам объектілер, геодезия, аккрециялық диск, q-метрика, қара құрдым.