Ағымдағы нөмір
Нөмірді жүктеу (PDF)
АВТОКӨЛІК ЖОЛЫНЫҢ АУМАҒЫН ҚАЙТА ҚҰРУ КЕЗІНДЕГІ ИНЖЕНЕРЛІК ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ
ЖҰМЫСТАРДЫ БАҚЫЛАУ
Т.А. Аубакирова1*, Ж.Ж. Мырзакасымова1, Т.П. Пентаев1, Р.Қ. Жанакова2
1Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 050038, Алматы, Қазақстан
2Л. Б. Гончарова атындағы Қазақ автомобиль-жол институты, 050061, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-01
Аңдатпа. Мақала қазіргі таңда автомобиль жолдарын күрделі жөндеу немесе қайта құру кезінде бірқатар жағдайларда жол үйінділерінің әлсіз негіздерінің көтергіш қабілетін арттыру қажеттілігі туралы мәселелер қарастырылған. Автомобиль жолдарын қайта құру-қолданыстағы инфрақұрылымды жаңартуға және жақсартуға мүмкіндік беретін маңызды процесс. Бұл жол қозғалысының қауіпсіздігі мен жайлылығын қамтамасыз ету үшін қажет. Бұл мәселе, әдетте, оның қаттылығының жоғарылауымен, демек, тұтастай алғанда деформацияланатын жер төсеміне сезімталдықпен байланысты жол қабаттарының капиталдылығын арттыру қажет болған жағдайларда ерекше өзектілікке ие болады. Жалпы осы зерттеуде республикалық маңызы бар «Қалбатау-Майқапшағай» автокөлік жолының қайта құру кезіндегі инженерлік геодезиялық жұмыстар қарастырылды. Инженерлік геодезиялық жұмыстардың кезеңдері, қималары сызылып, деформациялық талдау жұмыстары жүргізілді. Алынған нәтижелерге талдау жасалып, басқа да өлшеу жұмыстары бойынша ұсыныстар тасталды, сол ұсыныстар бойынша болжау мүмкіндігі қарастырылады. Жалпы мақсат жолдың қауіпсіздігін, жүру мүмкіндігін және жайлылығын жақсартуға бағытталған әртүрлі іс-шараларды қамту. Жол жамылғысының тозуы, ескірген инфрақұрылым, жолдың заманауи қауіпсіздік пен жүру талаптарына сәйкес келмеуі және көлік ағынының қажеттіліктері мен көлемінің өзгеруі себебінен аумақты қайта құру жұмыстарын жүргізіледі. Автомобиль жолдарын қайта құру оларға қызмет көрсету мен дамытудың ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл жол қозғалысына қатысушылардың қауіпсіздігі мен жайлылығын қамтамасыз ету, сондай-ақ көлік инфрақұрылымын қолдау және жақсарту үшін қажет. Мақалада қайта құру жоспарлау, қаржыландыру және техникалық іске асыру кезеңдері инфрақұрылымды дамытудағы қадам болып табылады.
Түйін сөздер: автокөлік жолы, реконструкция, геодезия, топографиялық түсірілім, жер төсемі.
ТАУ-КЕН БАЙЫТУ КОМБИНАТЫНЫҢ БАЙЫТУ ҚАЛДЫҚТАРЫ НЕГІЗІНДЕ АЛЫНҒАН МОДИФИКАЦИЯЛАНҒАН ТҰТҚЫР ЗАТТЫҢ ҚАСИЕТТЕРІН ЗЕРТТЕУ
А.С. Естемесова1, А.М. Жилкибаева1,* , Л.Ю. Матвеева2
1Халықаралық білім беру корпорациясы, 050028, Алматы, Казахстан
2Санкт-Петербург мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті, 190005, Санкт-Петербург, Ресей
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-02
Аңдатпа. Цементке белсенді минералды қоспаларды енгізу жоғары физикалық-механикалық және пайдалану сипаттамалары бар бетон алуға мүмкіндік береді, атап айтқанда бетондар мен ерітінділердің тығыздығын, су өткізбейтіндігін, аязға, сульфатқа, сілтіге және тұзға төзімділігін арттырады, сонымен бірге клинкер цементінің шығынын азайтады. Цемент бетонын қолданатын объектілерді салу ауқымы жыл сайын өсіп келеді, нәтижесінде белсенді минералды қоспаларды қолдана отырып, өндірістің үлкен энергия сыйымдылығына байланысты клинкер цементінің шығынын азайту мәселесі туындайды. Байыту өндірістерінің қалдықтары түрінде белсенді минералды қоспаларды пайдалану жоғары экономикалық және экологиялық маңызға ие. Мақалада белсенді минералды қоспамен күрделі модификацияланған тұтқыр ретінде цемент құрамында полиметалл кендерін байыту қалдықтарын қолдану әдістері зерттелген. Микрокремнезем мен Балқаш КБК байыту қалдықтарының оңтайлы арақатынасын таңдау үшін олардың поззолан белсенділігі анықталды, ол микрокремнезем үшін БГОК қалдықтарынан 3,8-4 есе жоғары. Әк ерітіндісімен араластырғаннан кейін 16 сағаттан соң Балқаш КБК байыту қалдықтарының поззолан белсенділігі 24 мг/г, ал микрокремнезем – 114 мг/г құрайды. Балқаш КБК байыту қалдықтарының 60% - из және микрокремнеземнің 40% - из құрайтын цементтерге арналған кешенді минералды қоспаның поззолан белсенділігі 48 мг/г құрайды.Балқаш КБК байыту қалдықтарының құрамына микрокремнеземнің 40% -. енгізу кешенді қоспаның поззолан белсенділігін 2 есе арттырады. Бұл 20% дейін күрделі минералды қоспаны қолдана отырып модификацияланған тұтқыр зат алуға мүмкіндік берді.
Түйін сөздер: белсенді қоспа, модификацияланған тұтқыр, байыту қалдықтары, пуццолан белсенділігі, микрокремнезем, минералды қоспа.
МОДИФИКАЦИЯЛАНҒАН ТҰТҚЫР БЕТОНДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫС-ПАЙДАЛАНУ ҚАСИЕТТЕРІ
А.М. Жилкибаева*
Халықаралық білім беру корпорациясы, 050028, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-03
Аңдатпа. Құрылыс саласындағы ғылымның маңызды міндеттері: темірбетон конструкцияларын жеңілдету, технологиялық процестерді жеделдету және арзандату, атап айтқанда, өнімдерді термиялық өңдеуден бас тарту, бетондардың беріктігін арттыру тек тұтқыр заттарға арнайы қасиеттер беру арқылы шешілуі мүмкін. Бұл мәселені шешудің жолы күрделі минералды қоспалардың номенклатурасын кеңейту арқылы жатыр. Тұтқыр және бетондарға арналған минералды қоспалар ретінде суда ерімейтін және дәндерінің мөлшері 0,16 мм-ден аз болатын дисперсті күйдегі табиғи және техногендік заттар қолданылады. Әр түрлі тиімділікке қарамастан, минералды қоспалар жақын сапалы химиялық құрамға ие (кремний, алюминий, және басқалары оксидтері). Айырмашылықтар олардың минералогиялық құрамына, компоненттердің арақатынасына және цемент жүйелеріндегі олардың әсер ету механизмін анықтайтын дисперсия дәрежесіне байланысты. Минералды қоспаның қасиеттеріне байланысты арнайы қасиеттері бар бетондар үшін көп компонентті тұтқыр заттарды алуға болады: тез қататын, беріктігі жоғары, сульфатқа төзімді және басқалары цемент компонентін едәуір үнемдейді. Жоғары тиімді дисперсті толтырғыштардың құны цемент құнынан бірнеше есе жоғары болуы мүмкін екенін ескере отырып, мәселенің экономикалық аспектісін шешу үшін арзан толтырғыштарды іздеу маңыздырақ болады. Дисперсті жүйелердегі суперпластификаторлардың тиімділігін Оларды енгізудің әртүрлі процедуралары немесе оларды әртүрлі химиялық сипаттағы ұсақ ұнтақталған минералды толтырғыштармен біріктіру арқылы арттыруға болады. Мақалада Балқаш тау-кен байыту комбинаты мен микрокремнеземді байыту қалдықтары, сондай-ақ әртүрлі сипаттағы суперпластификаторлар: MasterGlenium 305, Master Rheobuild 1000K және Master Air 200 кіретін кешенді минералды қоспаны пайдалана отырып, берілген құрылыс-пайдалану сипаттамалары бар ауыр бетондарды алу мүмкіндігі келтірілген.
Түйін сөздер: ауыр бетон, белсенді қоспа, минералды қоспа, байыту қалдықтары, кешенді қоспа, суперпластификаторлар.
ЦЕОЛИТТЕРДІҢ ЖЕЛІМДЕРДІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІНЕ ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ
Ж.М. Исаева , А.К.Самбетбаева*, Э.Б.Кұрманбекова
Халықаралық білім беру корпорациясы, Алматы, 050028, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-04
Андатпа. Мақала ағаш өңдеу өнеркәсібінде қолданылатын желім қосылыстарының қасиеттеріне цеолиттерді қосудың әсерін талдауға арналған. Адсорбциялық және каталитикалық қасиеттері бар цеолиттер желім жүйелерінің модификаторлары ретінде қолданылады. Бұл жұмыс қоршаған ортаға әсерді азайтатын Ағаш өңдеу өнеркәсібі үшін экологиялық таза желім қосылыстарын жасауға ықпал етеді. Зерттеудің мақсаты-цеолиттің әртүрлі концентрациясы бар желім қосылыстарын өзгерту және олардың Технологиялық параметрлерге әсерін зерттеу. Модификацияланған желімдерді синтездеу әдістері және оларды сынау әдістері сипатталған. Нәтижелер цеолиттерді желімдердің құрамына енгізу алюмосиликаттардағы сілтілі металл оксидтерінің каталитикалық әсері арқылы желатиндену процесін жеделдететінін көрсетеді. Бұл поликонденсация уақытын азайтады және КФ-МТ-15 желімінің жұмыс қабілеттілігін технологиялық нормаларға сәйкес келетін 8¸9 сағат бойы сақтауға мүмкіндік береді. Алайда, алюмосиликат бөлшектерінің мөлшері мен концентрациясының жоғарылауы желімнің шартты тұтқырлығын 52-ден 95 секундқа дейін арттырады, бұл оны субстратқа қолдануды қиындатады. Осыған байланысты толтырғыштың құрамын 8 салм.бөл. дейін шектеу ұсынылады. Бұл мақалада зерттеу нәтижелері келтірілген және өзгертілген желімдерді өнеркәсіптік пайдалану бойынша ұсыныстар берілген. Нәтижелер ғылыми қауымдастық үшін де, тиімдірек және экологиялық таза желім материалдарын жасауға ұмтылатын Ағаш өңдеу өнеркәсібі үшін де қызықты болуы мүмкін.
Түйін сөздер: модификация, карбамидоформальдегидті шайыр, цеолит, формальдегид, желім, алюмосиликат.
АҒАШТЫ ӨРТТЕН ҚОРҒАУ ҮШІН СҰЙЫҚ ШЫНЫ КОМПОЗИЦИЯСЫН ЖАСАУ
Б.В. Ким , Э.Б. Кұрманбекова , А.К. Самбетбаева*
Халықаралық білім беру корпорациясы, Алматы, 050028, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-05
Аңдатпа. Бұл мақалада ағашты өрттен қорғауға арналған сұйық шыны құрамын жасау процесі қарастырылады. Байланыстырушы агент ретінде натрий сұйық әйнегі, толтырғыш ретінде микро кремний диоксиді және жабынның қасиеттерін жақсарту үшін көбіктендіргіш сияқты компоненттерді таңдауға баса назар аударылады. Бұл компоненттер қызған кезде ісінетін, материалдың отқа төзімді қасиеттерін едәуір арттыратын қорғаныс қабатын қалыптастыру қабілеті үшін таңдалады. Зерттеу әдістері отқа төзімді құрамның құрамдас бөліктерін егжей-тегжейлі талдауды және оның тиімділігін эксперименттік сынауды қамтыды. Ағаш үлгілерін дайындауды, оларды әзірленген құраммен өңдеуді және жоғары температураның әсерінен олардың мінез-құлқын кейіннен зерттеуді қамтитын зертханалық сынақтар жүргізілді. Нәтижелер отқа төзімді жабынның ағашты тиімді қорғайтынын және отқа төзімді тиімділігі бойынша бірінші топқа жататынын көрсетеді, бұл ұқсас материалдар арасындағы ең жоғары көрсеткіш. Бұл композицияны ағаш конструкциялардың жанғыштығын барынша тиімді азайту үшін бір қабатты дизайнда қолдану ұсынылады. Жаңа композицияның технологиялық тиімділігі қолданылатын компоненттердің минималды санына және жоғары сапалы шикізаттың болуына байланысты қамтамасыз етіледі.
Түйін сөздер: отқа төзімді композиция, сұйық шыны, көбіктендіргіш, микро кремний диоксиді, ағаш.
КРЕМНИЯЛЫҚ ТАЛШЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ЖОЛ ТАҚТАЙШАЛАРЫНЫҢ САПАСЫН АРТТЫРУ ТИІМДІЛІГІ
Б.Т. Копжасаров1, Д.А. Ахметов2, А.М. Жагифаров2*, И.Е. Абдраимов1 , М.Т. Құттыбай1, Ж.О. Жұмаділова2
1М.О. Әуезов атындағы Қазақ зерттеу университеті, 160012, Шымкент, Қазақстан
2 Сәтбаев университеті, 050013, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-06
Аңдатпа. Мұнда полипропилен макро- және микроталшықтарымен көлемді талшықты арматураланған жол плиталарына арналған бетонның физикалық-механикалық қасиеттерін сынау нәтижелері берілген. Бетондағы макро- және микроталшықты қолданудың әсері талданады. Төмен модульді синтетикалық талшықтардың жол төсемдеріне арналған бетонның беріктігі, тығыздығы, суға төзімділігі және аязға төзімділігі сипаттамаларына әсері анықталды. Полипропилен макроталшықтары бетонның физикалық және техникалық сипаттамаларына әсер ететіні, қысу және иілу беріктігін жоғарылататыны, ал полипропиленді микроталшықтар бетонның цемент құрамдас бөлігінің құрылымын жақсартатыны, кеуекті кеңістікті оңтайландыратыны, бетонның аязға төзімділігі мен суға төзімділігін арттыратыны анықталды. . Әртүрлі өлшемдегі талшықтарды біріктіріп қолдану арқылы беріктігі, тығыздығы және аязға төзімділігі бойынша жақсы сипаттамалары бар бетон алуға болатыны тәжірибе жүзінде дәлелденген . Микрокремний қосындысымен бетонды талшықты талшықпен біріктірілген арматура иілу беріктігін 35%-ға дейін, аязға төзімділікті F375-ке дейін және суға төзімділікті W14-ке дейін арттыруы мүмкін екендігі анықталды . Зерттеу нәтижелері көлемді арматура үшін көп өлшемді полипропилен талшықтарын және қосымша кристалдану орталықтарын құру және жол плиталарын өндіруде бетон корпусындағы кеуекті кеңістікті азайту үшін микрокремнийді ұсынуға мүмкіндік береді.
Түйін сөздер: талшықты темірбетон , төмен модульді синтетикалық талшықтар, иілу беріктігі, аязға төзімділік.
АРКАЛЫ КӨПІР ҚҰРЫЛЫСЫНДА ҚҰБЫРЛЫ БЕТОНДЫ ҚОЛДАНУ
Н.Б. Кудайбергенов1,*, К.Ю. Астанков2, И.Г. Овчинников2, Т.Ш. Абильмаженов1
1Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
2Орал мемлекеттік қатынас жолдары университеті
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-07
Аңдатпа. Қытай Халық Республикасында соңғы 30 жыл ішінде салынған нысандар мысалында көпір құрылысында құбырлы бетон конструкцияларын қолдану тәжірибесі қарастырылады. Гуанси провинциясының Пиннань округіндегі Сюнь өзені арқылы өтетін көпір құрылысының ерекшеліктері қарастырылды, ол бүгінгі күнге дейін 575 м диноймен рекордтық аралыққа ие. Негізінен Орталықтан тыс қысу үшін жұмыс істейтін құбырлы бетон элементтерінен жасалған үлкен аралықты торлы аркаларды қолдана отырып салынған көрнекті нысандарға шолу жасалды. Болат құбырлы Арка көпірлерінің аралықтарын орнатудың әртүрлі әдістері, әр әдістің артықшылықтары мен кемшіліктері қарастырылады. Құбырларды бетондау технологиясы егжей-тегжейлі қарастырылған. 46 және 96 метрлік аралықтары бар көпірлерді салу үшін созылуы бар үлкен аралықты үздіксіз қималы аркаларды қолдана отырып, объектілерді салудың конструкциялары мен әдістері қарастырылған. Құбырлы бетон элементінің жұмысын орталықтан Сығылған баған ретінде қарастыратын модельмен салыстырғанда иілу доғаларының жұмысы саласындағы заманауи зерттеулер қарастырылды, бұл болашақта жобалау кезінде материалдардың қасиеттерін тиімді пайдалануды қамтамасыз ете алады. Шағын көпірлер салу үшін құбырлы бетон конструкцияларын пайдалану перспективасы көрсетілген бұл әсіресе автомобиль жолдарының желісі дамымаған құрылыс индустриясы кәсіпорындарынан алыс аудандарда маңызды.
Түйін сөздер: аркалы көпірлер, құбырлы бетон, шағын көпір құрылысы, иілгіш құбырлы бетон, конструкциялар
КЕУЕКТІ КРЕМНИЙ КАРБИДІ КЕРАМИКАСЫНЫҢ МЕХАНИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
Ш.М. Құлтаева*
Халықаралық білім беру корпорациясы, Алматы, 050028, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-08
Аңдатпа. Кремний карбиді (SiC) негізіндегі кеуекті керамика жоғары механикалық, химиялық және термиялық тұрақтылық, сондай-ақ бақыланбалы электр кедергісі сияқты ерекше құрылымдық және функционалдық қасиеттерге ие. Аталған ерекше қасиеттеріне байланысты SiC кеуекті керамикасы әртүрлі өнеркәсіптік қолданбаларға, соның ішінде жылытылатын сүзгілерге, қыздыру элементтеріне, термоэлектрлік энергия түрлендіргіштеріне, термоядролық реакторларға, жылу оқшаулағыштарына, су тазартқыштарға, балқытылған металл және ыстық газ сүзгілеріне, дизель отынына арналған бөлшек сүзгілерге, мембраналық субстраттарға және катализаторларға жарамды. Кеуекті SiC керамикасының механикалық қасиеттерін тереңірек түсіну, осы қасиеттерді теңшеудің жаңа стратегияларын әзірлеу, көптеген жаңа қолдану аяларын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл шолуда кеуекті SiC керамикасының механикалық беріктігін анықтайтын маңызды факторлар, мысалы, микроқұрылым (байланыс аймағы) және кеуек сипаттамалары (кеуектілік, кеуек өлшемі) талданды. Кеуекті SiC керамикасының кеуектілік пен кеуектің өлшемі ұлғайған сайын иілу беріктігі төмендейді. Иілу беріктігі тұрақты кеуектілік кезінде кеуек өлшемінің төмендеуімен артады, ал тұрақты кеуек өлшемінде кеуектіліктің жоғарылауымен иілу беріктігі төмендейді. Сонымен қатар, кеуекті SiC керамикасының иілу беріктігіне ең алдымен SiC түйіршіктері арасындағы дамыған байланыс аймағы әсер етеді, оны SiC торына еритін атомдарды енгізу арқылы алуға болады. Механикалық қасиеттерге әсер ететін осы маңызды факторларға сүйене отырып, кеуекті SiC керамикасының иілу беріктігін реттеудің жаңа стратегиясы ұсынылды.
Түйін сөздер: SiC керамика, кеуектілік, кеуек өлшемі, байланыс аймағы, механикалық қасиеттері.
ТҮРКІСТАНДАҒЫ ҚОЖА АХМЕТ ЯССАУИ КЕШЕНІНІҢ КЕҢІСТІКТІК ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Б.У. Куспангалиев1, К.И. Самойлов1, О.Н. Приемец2*
1Т. Қ. Басенов атындағы сәулет және құрылыс институты, Satbayev University, 050000, Алматы, Қазақстан
2 Халықаралық білім беру корпорациясы, Алматы, 050028, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-09
Андатпа. Жергілікті тұрғындар мен туристерге сәулет ескерткіштерін сақтау және оңтайлы көрсету мәселесі үнемі ғылыми және қоғамдық қызығушылық тудырады. Мұндай ескерткіштің қызықты мысалы-Түркістандағы Ханақа Қожа Ахмет Яссауи кесенесі. Бұл ғимаратты зерттеу
бір ғасырдан астам уақыт бойы жүргізіліп келеді. Алайда, барлық жаңа материалдар алдыңғы жылдары ашылған кейбір аспектілерді ескермейді. Мәселен, мысалы, 1950 жылдары жүргізілген іргетастар мен қабырғаларды зерттеу XIV ғасырдағы құрылыстың негізгі кезеңінде тек жаңа ғимарат тұрғызу емес, кешенді аяқтау жүргізілгенін көрсетті. Алайда, мұны растайтын басылымдарға, соның ішінде 2010 жылдардағыларға қарамастан, әдейі толығымен жойылған бастапқы кешен орнында жаңа құрылыс нұсқасы әлі де кең таралған. Авторлардың 2022 жылдың аяғында жүргізген зерттеулері негізінде 14 ғасыр жобасының кесене-хана кешенін қайта құру және қайта жаңғырту болжамы расталды. Аяқталмаған негізгі күмбез мен порталдың пішіні туралы да болжам жасалды. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі-ханасының қазіргі Қазақстан мәдениетінің өзін-өзі анықтауы үшін маңыздылығын ескере отырып, осы мақалада айтылған кешеннің эволюциясы мен оның даму болашағын қарастырған жөн сияқты.
Түйін сөздер: қайта құру, қалпына келтіру, Орта Азияның ортағасырлық сәулет өнері, ханақа кесенесі.
СУАРУ КАНАЛДАРЫНЫҢ ПАРАБОЛАЛЫҚ ЖӘНЕ ТРАПЕЦИЯ ТӘРІЗДІ ҚИМАЛАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ
Ж.Н. Молдамұратов1,2,* , Ш.М. Құлтаева1 , О.Д. Сейтқазинов1 , А.З. Тухтамишева1 , Ж.А. Үсенқұлов3
1Халықаралық білім беру корпорациясы, 050043, Алматы, Қазақстан
2Ұлы Петр Санкт-Петербург политехникалық университеті, 195220, Санкт-Петербург, Ресей Федерациясы
3М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті, 160012, Шымкент, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-10
Аңдатпа. Гидротехникадағы қазіргі ғылыми бағыттардың бірі суару каналдарына ең тиімді параболалық профиль түрінде гидравликалық және статикалық тұрақты көлденең қима пішінін беру болып табылады. Бұл тәсіл ағынның шөгінділерді тасымалдау қабілетін барынша арттыруға және жаңа буын машиналары мен механизмдерін оңтайландыру критерийлерін қолдана отырып, құрылыс және техникалық қызмет көрсету жұмыстарының уақыты мен шығындарын едәуір қысқартуға мүмкіндік береді. Бұл зерттеудің маңыздылығы гидравликалық және статикалық тұрақты көлденең қимасы бар гидромелиоративтік жүйелердегі суару каналдарын жобалау, салу және пайдалану бойынша жаңа тұжырымдаманы әзірлеуде жатыр. Бұл нысандар шөгінділерді тасымалдау қабілетін барынша арттыруға, табиғи-техникалық бассейн жүйелерінің экологиялық тұрақтылығын қамтамасыз етуге және ұлттық азық-түлік қауіпсіздігіне үлес қосуға бағытталған. Зерттеу объектілері - гидротехникалық құрылымдар, атап айтқанда Қазақстан Республикасының оңтүстік аймағындағы Сырдария өзені бассейніндегі суару жүйелерінің шаруашылықаралық каналдары болып табылады. Зерттеу үшін дөңгелек цилиндрлік жылжымалы беттерді қолдана отырып, жер беткейлерінің тұрақтылығын талдауды, ығысу қисықтары мен беткейлері арасындағы ұқсастыққа негізделген әдістерді және шекті тепе-теңдік теориясына негізделген әдістерді қамтитын әдістер қолданылды. Есептеулер нәтижесі артықшылықтарды көрсетті, соның ішінде көлденең қиманың деформациясына төзімділіктің жоғарылауы, суару арналарын салу және тазалау кезінде жер жұмыстары көлемінің 20-25%-ға қысқаруы, ықтимал жабын материалдары мен жұмыс көлемінің 13-18% - ға қысқаруы, каналдың жоғарғы беті ені мен жерді алу аймақтарының кішіреюі 11-17% - ға, еңбек шығындарының 13-16%-ға азаюы, құрылыс шығындарының 14-18% - ға азаюы және нақты түзетілген шығындардың 15-18% - ға төмендеуі.
Түйін сөздер: суару каналдары, гидротехникалық құрылымдар, беткейлер, Plaxis 3D.
ПАРАБОЛА ПІШІНДІ СУАРУ КАНАЛДАРЫН САЛУҒА АРНАЛҒАН ОҢТАЙЛЫ МАШИНАЛАР КЕШЕНІН ТАҢДАУ
Ж.Н. Молдамұратов1,2,*, М.Н. Сенников3, О.Д. Сейтқазинов1, Г.С. Абиева1, Ж.Е. Ескермесов3
1Халықаралық білім беру корпорациясы, 050043, Алматы, Қазақстан
2Ұлы Петр Санкт-Петербург политехникалық университеті, 195220, Санкт-Петербург, Ресей Федерациясы
3М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті, 080000, Тараз, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-11
Аңдатпа. Әр түрлі салалардағы жерсорғы снарядтарын пайдалану тәжірибесін талдау олардың тиімділігін арттыру алдында тұрған келесі негізгі проблемаларды анықтауға мүмкіндік береді: папиллондау схемаларын жетілдіру; гидравлика тұрғысынан негізгі жабдықты конструктивті жақсарту. Қазіргі уақытта қолданыстағы жерсорғы желілері, топырақ сорғылары әрдайым топырақты игеру шарттарының нақты талаптарына толық сәйкес келе бермейді. Осы зерттеулердің міндеттері арнаны тазалау процесінде көлденең қиманың параболалық пішінін беруге, ең жоғары өнімділік пен ең аз энергия сыйымдылығын, сондай-ақ заманауи бақылау құралдарын пайдалана отырып, жұмыстың төмен құнын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жерсорғы снарядының жұмыс қозғалыстарын автоматты басқару жүйелерінің жұмыс қабілеттілігін арттыру және топырақ жинау процесін автоматты реттеу ұсыныстары болды. Автоматтандырылған папиллондауы бар жерсорғыш снарядтармен арналарды әзірлеудің ұсынылған технологиясының әсері мыналардан тұрады: тазаланып жатқан арналарға тұрақты көлденең қима пішінін беру; жерсорғы снарядының папиллонажын автоматтандыру және топырақ сорғысының жұмысын оңтайландыру; сорғының ауысымдық есебін қолдану; автоматтандырылған жүйеде топырақ өлшегіштерді пайдалану. Тазаланып жатқан арнаға гидравликалық және статикалық тұрғыдан тұрақты көлденең қима пішінін беру: көлденең қиманың ауданын, өсуін, су деңгейінің ауытқуын және шығынын, сондай-ақ иеліктен шығару жолағын азайта отырып, ағынның құмды тасымалдау қабілетін арттыруға; тазарту жұмыстарының көлемін 20% - ға дейін азайтуға; ағынның біркелкі қозғалысын қамтамасыз ету есебінен тазарту кезеңін ұлғайтуға; жерсорғы снарядтарының өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Түйін сөздер: суару каналдары, жерсорғы снарядтары, беткейлер, тазарту, қайта жаңғырту және жөндеу.
БІР ЕРКІНДІК ДӘРЕЖЕСІ ЖӘНЕ БІР ҚОСЫМША БАЙЛАНЫСЫ БАР ДІРІЛ ОҚШАУЛАУ ЖҮЙЕСІ
Д.О. Төлегенова*, И.М. Полякова
Халықаралық білім беру корпорациясы, Алматы, 050028, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-12
Аңдатпа. Дірілді оқшаулау іргетастың діріл деңгейіне (пассивті дірілді оқшаулау) қатысты виброактивті жабдықты (белсенді дірілді оқшаулау) немесе дірілге сезімтал объектілердің діріл деңгейлерін орнату кезінде тірек құрылымдарының діріл деңгейін төмендетудің ең тиімді әдістерінің бірі болып табылады. Апертуралар арқылы жоғары жылдамдықты сұйықтық ағынын пайдаланатын демпферлік құрылғылар аэроғарыштық және қорғаныс секторларында соққы дірілін оқшаулау және дірілді оқшаулау жүйелерінде кең қолданыс тапты. Соңғы зерттеулер азаматтық құрылыста, әсіресе жер сілкіністері қаупі бар аймақтарда қолдануға арналған тұтқыр сұйықтық амортизаторларының (VFD) дамуына әкелді. Ғалымдар тұтқыр сұйықтық амортизаторларының кернеулерді арттырмай құрылымдардың зақымдануы мен жылжуын азайту қабілетін анықтауға бағытталған эксперименттер жүргізді. Математикалық модельдер әзірленді және дірілді оқшаулау жүйелерінде қолданылады. Ғимарат пен құрылысты қолдау жүйелерінде виброактивті жабдық орнатылған кезде, діріл параметрлері жеткілікті жоғары діріл пайда болуы мүмкін, бұл жүк көтеру қабілетінің жоғалуына әкелуі мүмкін. Мұндай жағдайларда дірілді оқшаулау осы діріл деңгейлерін төмендетудің ең тиімді әдістерінің бірі болып саналады. Бұл зерттеуде есептеу әдісі әзірленді және сызықтық емес сипаттамалары бар дірілден қорғау жүйелерін есептеу алгоритмдері (қосымша тірек қосылыстары, тұтқыр сұйықтықтың демпфері) бір еркіндік дәрежесі үшін де, екі дәрежелі үшін де есептелді. еркіндік жүйелері. Зерттеу осы тақырып бойынша нормативтік және ғылыми-техникалық әдебиеттерді талдауды қамтыды: дірілден қорғау жүйелерінің түрлері, құрылымдық шешімдері, есептеулері және талдаулары. Таңдалған негізгі әдіс сызықтық жүйелердің тасымалдау функцияларын қолдануға негізделген (дәстүрлі емес «қалыпты форма» әдісі). Есептер компьютерлік математикалық жүйелер – Matlab көмегімен орындалды.
Түйін сөздер: дірілді оқшаулау, демпфер, тұтқыр үйкеліс, діріл деңгейі, вибросезімтал объектілер, демпферлік құрылғылар, сызықтық жүйе.
АРБОЛИТТІК ҚАБЫРҒАЛЫҚ ТАҚТАЛАРДЫҢ ОҢТАЙЛЫ ҚҰРАМЫН МАТЕМАТИКАЛЫҚ ӘДІСПЕН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ОНЫҢ КЕРНЕУЛІ КҮЙІН ЕСЕПТЕУ
С.С. Удербаев1*, С. Жанатұлы 1, Н.Б.Алибеков2 , Қ.А.Бисенов 1, К.А.Еримбетов2 , Б.Ғ.Амантай1
1 Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті, Қызылорда, 120001, Қазақстан
2 Қызылордалық ашық университеті, Қызылорда, 120016, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-13
Аңдатпа. Мақалада қабырға панельдерін дайындау үшін алдын ала математикалық әдіспен арболит қоспасының оңтайлы құрамы анықталды. Оңтайлы құрамдар арқылы қабырға панельдері жасалып, жүктеме астындағы оның кернеулі күйін есептеу орындалды. Арболит бұйымдарын өндіру үшін конвейерлік әдіспен жасалатын престелген арболиттың озық технологиясы қолданылды. Эксперименттерді математикалық жоспарлау әдістері арқылы жоғары беріктікке ие күрделі байланыстырғыш зат пен күріш қауызының оңтайлы қатынасы анықталды. Күріш қауызы және оның сабаны негізіндегі ішкі жылу оқшаулағыш қабаты бар В1 класты арболит қабырға панельдерінің кернеулі күйін есептеу әдісі жасалды. Қабырға панелінің қалыңдығы бойынша оның ұзындық осі бойындағы жанама кернеулерді анықтау формулалары алынды. Эксцентрлік бойлық жүктеме әсерінен қабырға панелінің ауытқулары анықталды. Қабырға панельдерін есептеу әдісі эксперименталды түрде тексеріліп, расталды. Табиғи өлшемдегі күріш қауызы және сабаны негізіндегі қабырға панельдерін сынау бойынша эксперименталды деректер олардың жеткілікті сенімділігі мен сәйкестігін көрсетті. Күріш қауызы және күрделі байланыстырғыш зат негізіндегі арболиттың су сіңірімділігі 24% құрады, ал жылу өткізгіштік коэффициенті λ = 0,18-0,19 Вт/(м·оС). Алынған арболиттың аязға төзімділігі 30-35 циклді құрады.
Түйін сөздер: күріш қауызы, көпкомпонентті байланыстырғыш зат, оңтайлы құрам, арболиттік қабырғалық тақта, кернеулі күй, математикалық есептеу.
ГЕОИД БИІКТІКТЕРІ МЕН ГРАВИТАЦИЯ АНОМАЛИЯЛАРЫ НЕГІЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҒАЛАМДЫҚ ГЕОПОТЕНЦИАЛДЫҚ МОДЕЛЬДЕРДІ БАҒАЛАУ
Д.А. Шоганбекова1,3, А.С. Уразалиев1,2,*, Х.К. Касымканова2, М.С. Кожахметов1, Ш. Қыдырқожақызы1,3
1Ионосфера институты, 050020, Алматы, Қазақстан
2Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті, 050013, Алматы, Қазақстан
3Халықаралық білім беру корпорациясы, 050043, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-14
Аңдатпа. Азаматтық құрылыстағы барлық геодезиялық жұмыстарды орындау үшін ортометриялық биіктік қажет. Жердегі ортометриялық биіктіктерді анықтаудың ең тиімді және аз уақытты қажет ететін әдісі Жаһандық навигациялық спутниктік жүйесін (ЖНСЖ) қолдану болып саналады. Бірақ ЖНСЖ технологиясын қолдану үшін геоидтың биіктігін анықтау қажет (эллипсоидтық және ортометриялық биіктіктер арасындағы айырмашылық). Бұл мақалада Қазақстанның геоид моделін құру үшін оңтайлы модельді таңдау мақсатында жоғары ажыратымдылықтағы соңғы ғаламдық геопотенциалдық модельдер (ҒГМ) қарастырылады және салыстырылады. Зерттеу үш кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде ҒГМ сынақ учаскесі бойынша бөлінген 112 ЖНСЖ/Нивелирлеу нүктелері арқылы бағаланды. Екінші кезеңде гравитациялық мәліметтер негізінде таңдалған ҒГМ бағаланды. Үшінші кезеңде кейбір тиімді модельдер сфералық гармоника коэффициенттеріндегі спектрлік ақпаратты қолдану арқылы одан әрі салыстырылды. EIGEN - 6C4 моделі дәлдікті бағалауға қатысқан басқа ҒГМ-ге (XGM2019e_2159, Geco, SGG-UGM-2, EGM2008) қарағанда артықшылықтарды көрсетті, бірінші кезеңде стандартты ауытқуды 0.267 м-ге тең көрсетті, жердегі гравиметриялық деректерге сәйкестігін талдау бойынша EIGEN-6C4 моделі 5,341 мГал стандартты ауытқумен сәйкестігін көрсетті. Бағалау нәтижелеріне сүйене отырып, EIGEN-6C4 болашақта азаматтық құрылыстағы геодезияның дамуына үлес қосатын жергілікті геоидты құруда ең тиімді модел болып табылады.
Түйін сөздер: геоид, ҒГМ, Буге аномалиясы, дәлдікті бағалау, орташа квадраттық ауытқу, ЖНСЖ/Нивелирлеу, спектрлік талдау.