Ағымдағы нөмір
Нөмірді жүктеу (PDF)
КИЕЛІ СӘУЛЕТТЕГІ КӨЛЕМДІК-КЕҢІСТІК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ МЕХАНИЗМІ
Э.М. Байтенов*
Халықаралық білім беру корпорациясы, 050043, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-01
Аңдатпа. Адамның кеңістік категориясын меңгеруіне негізделген сәулеттік пішінді тудыру процесі қарастырылады. Соңғысы сәулет ғылымы үшін өте маңызды, өйткені «әулиелер әулиесі» - сәулеттік пішіннің пайда болу механизміне ену әрекеті ұсынылды. Кеңістік категориясын меңгеру және оның осьтер жүйесінде дамитындығын түсіну негізінде геометриялық ұйымдастырылған кеңістік бейнелері жасалады. Кейіннен көркемдік компоненттің пайда болуымен кеңістікті құрылымдаудың бұл тәсілі сәулет өнерінің пайда болуына әкелді. Автор жүйелі тәсілге сүйене отырып, дербес категория ретінде, бірақ сонымен қатар, ең жалпыдан сәулеттік пішінге жақындағанға дейін бір-бірімен бір жүйеге байланған алдыңғы деңгейлердің иерархиясына негізделген сәулеттік пішіннің дәйекті генезисі туралы гипотезаны ұсынады. Пішіндерді құру деңгейлерінің ұсынылған иерархиясына сүйене отырып, автор сәулеттік пішіннің қалыптасу процесін зерттейтін сәулет тарихы бойынша зерттеулерді, кеңістіктік архетипке авторлық қатынасты қалыптастыруға көмектесетін зерттеулерді және композицияның әр түрлі түрлері бойынша арнайы әдебиеттерді пайдаланады, соңғысы көлемдік-кеңістіктік құрылымдардың түрлерін нақты түсінуге ықпал етеді. Зерттеу нәтижесінде көлемді-кеңістіктік құрылымдар (ККҚ) олардың нақты кеңістіктік конфигурацияларының барлық байлығымен сәулеттік пішіндердің пайда болуының негізгі және тек ішінара геометриялық байланысқан лапидарлы негізі болып табылатындығы туралы ұстаным дәлелденді. Сәулеттік пішіндердің сансыздығынан айырмашылығы, ККҚ негізгі түрлерінің саны тек алты (бір негізгі, үш туынды және екі құрама) екені анықталды. Осы процестің терең тетіктерін анықтай отырып, сәулеттік пішінді жүйелі түрде қарастыру сәулеттік пішіннің тереңірек санатына ықпал етеді, бұл, әрине, сәулет теориясы мен практикасын жоғары деңгейге шығарады.
Түйін сөздер: Кеңістіктік архетип, көлемдік-кеңістіктік құрылым, сәулеттік пішін, тік ось, көлденең ось, көлденең жазықтық, автопоэз
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ СӘУЛЕТТІК КЕҢІСТІГІНІҢ БІРЕГЕЙЛІГІНІҢ КОМПОЗИЦИЯЛЫҚ-ЖОСПАРЛАУ КОМПОНЕНТІ
Т.А. Киселева1 , Е.В. Шляхтич2 , М.Г. Байдрахманова3,*
1Астана Халықаралық университеті, 010000, Астана, Қазақстан
2 С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, 010011, Астана, Қазақстан
3Торайғыров университеті, 14000, Павлодар, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-02
Аңдатпа. Қоғамдық кеңістіктерді талдау арқылы зерттеу, тарихи қалалар мен аудандарды қайта құру, оларды заманауи қажеттіліктерге бейімдеу және дизайн қайшылықтарын шешудің кілті болып табылады. Қоғамдық кеңістіктерді талдаудың мақсаты олардың «бірегейлігін» және осы сапаны жақсарту әлеуетін анықтау болуы керек. Ұсынылған теориялық тұжырымдамалар Астананың қоғамдық кеңістігін ұйымдастыру мысалдарымен, мұрағат материалдарын талдау және қаланың қазіргі заманғы құрылысын зерттеу әдістерімен расталады. Қоғамдық кеңістіктің «бірегейлігінің» бес факторы белгіленеді. Барлық қолданыстағы теорияларды талдау негізінде белгілі бір қоғамдық кеңістіктің бірегейлігі факторларының даму принциптері туралы жалпылама түсінік беріледі. Талдау кезінде, қала құрылымын жоспарлау және іс жүзінде жүзеге асыру кезінде оның құрылымына бірегей қоғамдық кеңістіктерді сақтау немесе сапалы түрде енгізу маңызды екені көрсетілді. Астана үлгісі кез келген қаланың мәртебесі мен саны өзгерген кезде қаланың функционалдық-жоспарлау қаңқасына және қоғамдық кеңістіктерді қабылдау сапасына әсер ететін бірқатар қиындықтар туындайтынын көрсетті. Сонымен қатар, ауқымды жүйенің сәйкес келмеуі және стилистикалық бірліктің бұзылуы жиі анықталады, бұл қалалық ортаның бар бірегейлігін бұзады. Мәселенің мәнін нақты түсіну қоғамдық кеңістіктерді жобалауда кешенді көзқарас тұжырымдамасын қалыптастыруға көмектеседі және зерттелетін объектілердің сәулетінде жаңа ізденістерге жол ашады.
Түйін сөздер: сәулеттік кеңістік, көркемдік нысан, кеңістіктік жүйе, кеңістіктік жақтау, қалалық құрылым, бірегейлік.
ХХ ҒАСЫРДЫҢ 30-50 ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ АСТАНА ТҰРҒЫН ҮЙЛЕРІНІҢ СӘУЛЕТІ
А.А. Тойшиева*
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 10000, Астана, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-03
Аңдатпа. Тұрғын ғимараттардың сәулетін зерттеу үлкен ғылыми қызығушылық тудырады және тұрғын үй тақырыбы әрқашан да қоғам дамуындағы ең өзекті мәселелердің бірі болып қала берді. Мақалада 20 ғасырдың бірінші жартысындағы әлеуметтік-экономикалық факторлардың, саяси шешімдердің, сәулет-қала құрылысы міндеттерінің әсерінен қалыптасқан 1936-1954 жылдар аралығындағы Астана тұрғын үйлер сәулетінің қалыптасу ерекшеліктері талданады. Зерттеу барысында 1930-1950 жылдары Астана қаласының тұрғын үй қорын талдау, зерттеу және пайдалану әдістерін қолдану ұсынылады. Мақала автордың 2014-2015 жылдары Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты, Астана қаласының Мемлекеттік мұрағаты және Астана қаласы бойынша жылжымайтын мүлік орталығының мұрағаты қорынан жинаған құжаттарына, сондай-ақ тұрғын үй құрылыстарын натурлық зерттеу және фотофиксациялау материалдарына сүйенеді. Зерттеудің теориялық негізін қазақ ғалымдары: Б.А. Глаудинов, М.Г. Сейдалин, А.С. Қарпықов, Т.К. Бәсенов, Б.У. Құспанғалиев, К.И. Самойлов, Қ.Г. Тоқжүманов, т.б. еңбектері құрады. Зерттеу нәтижесінде Астана қаласындағы тұрғын үйлер сәулетінің қалыптасуы мен дамуының үш кезеңі анықталды: соғысқа дейінгі (1936-1940 жылдар); соғыс кезеңі (1941-1945); соғыстан кейінгі кезең (1946-1953). Белгiленген мерзiмдер шеңберiнде қаладағы тұрғын үйлер сәулетiнiң ерекшелiктерi анықталды: тұрғын үй құрылысының қала құрылысы шешiмдерi, тұрғын үй құрылысының типологиялық әдiстерi және сәулет стилi.
Түйін сөздер: тұрғын ғимараттар, сәулет ортасы, сәулет стилі, тұрғын үй құрылысы, тарихи кезеңдер, құрылыс материалдары.
ҚҰРЫЛЫС САЛАЛАРЫНДАҒЫ ІРГЕТАСТАРДЫ ИНЪЕКЦИЯЛЫҚ КҮШЕЙТУ ӘДІСТЕРІ
Б.М. Аубакирова*
Халықаралық білім беру корпорациясы, 050043, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-04
Андатпа. Мақалада ғимараттар мен құрылыстардың таспалы іргетастарын нығайту мәселесі қарастырылған. Іргетастарды нығайтудың және оның құрылыс қасиеттерін жасанды түрде жақсартудың негізгі себептеріне сәйкес, құрылыстың техникалық жағдайының нәтижелерін талдау және оның физикалық жағдайын зерттеу арқылы топырақ іргетасының көтергіштігінің және механикалық қасиеттері сипатталған. Іргетас құрылымдарының нақты өлшемдері, олардың жай-күйі және оларға әсер ететін жүктемелер анықталды, айналадағы аумақтың геологиялық және гидрогеологиялық жағдайлары зерттелді. Іргетастарды нығайту және топырақ іргетасының құрылыс қасиеттерін жасанды түрде жақсарту әдістерінің классификациясы келтірілген, ғимараттың жобалық ерекшеліктеріне байланысты нығайту әдістері қарастырылып, іргетастардың түрлеріне, пайдалану аясына және оғаг түсетін жүктемелері, іргетастардың инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық жағдайларға байланысты екендігі дәлелденген. Осы жұмыс түрін орындайтын ұйымдардың мүмкіндіктері мен техникалық жарақтандырылуымен қатар, күшейту қажеттілігінен басқа, көптеген басқа әдістер бар. Қаданы нығайту әдістері іргетастың ең тиімді түрлерінің бірі болып табылады. Зерттеулер қадалардың іргетастарды нығайту үшін пайдаланылмайтынын дәлелдеді, өйткені нәтижесінде пайда болатын динамикалық әсерлер қалпына келтірілетін ғимараттың қосымша отыруына әкелуі мүмкін. Зерттеу барысында іргетастың сенімді нығаюына және топырақ іргетасының құрылыс қасиеттерін жасанды түрде жақсартуға қойылатын негізгі талаптар атап өтілді, әсіресе ғимараттың табанында суға қаныққан лайлы сазды топырақтар пайда болған кезде.
Түйін сөздер: қадалы іргетас, инъекциялық қада, шаңды-сазды топырақ, бақыланатын кеңею, ерітінді құрамы
GEPUR ЕКІ КОМПОНЕНТТІ ПОЛИУРЕТАНДЫ МАТЕРИАЛДЫ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП, ЖЕР МАССИВТЕРІН ҚАТАЙТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
С.Ж. Джумадилова, В.А. Хомяков, М.А. Қуанышбай*
Халықаралық білім беру корпорациясы, Алматы, 050043, Қазақстанa
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-05
Аңдатпа. Алматы және оның айналасы Іле Алатауының тау бөктерінде орналасқан, онда жақсы топырақтары бар учаскелердің тапшылығын ескере отырып, көптеген ғимараттар мен құрылыстарды әлсіз топырақтарда, әлсіз сазды немесе шөгінді негіздерде жүзеге асыруға тура келеді. Тағы бір мәселе – іргетастарды жобалау мен құрылыстарды салу кезінде белгілі бір шектеулер қоятын сейсмикалық белсенді аудандарда құрылыс салу. Мұндай жағдайларда топырақты ауыстыру, қадалардың іргетастарын салу немесе жасанды негіз жасау сияқты мамандандырылған инженерлік шаралар қажет. Құрылыста топырақты бекітудің көптеген әдістері бар: қадалармен, тік арматуралық элементтермен нығайту, іс-шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ерітінділермен химиялық бекіту. Бұл мақалада geopur екі компонентті полиуретанды материалды пайдалану кезінде жұмыстың әдістері мен реттілігі келтірілген. зертханалық және далалық жағдайларда топырақтың көтергіштігін арттыру. Бұл технологияны қолданудың нәтижесі үш есе әсер етеді: ылғалға төзімділікті арттыру және тығыздау; жер асты құрылымдарына су ағынын тоқтату немесе азайту; топырақты тұрақтандыру цементтеу – ғимараттар мен жерасты құрылымдарының негіздерінің тұрақтылығын арттыру; топырақты, жыныстар мен құрылымдарды құрылымдау және нығайту.
Түйін сөздер: топырақты бекіту, инъекциялық әдіс, топырақ, екі компонентті шайырлар.
КӨПКОМПОНЕНТТІ БАЙЛАНЫСТЫРҒЫШ ЗАТ НЕГІЗІНДЕГІ АРБОЛИТТІҢ БЕРІКТІГІН КӨТЕРУ МӘСЕЛЕСІН ЗЕРТТЕУ
С. Жанатұлы, С.С. Удербаев*, А.У. Жапахова, Г.А. Жакапбаева
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті, Қызылорда, 120001, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-06
Аңдатпа. Құрылыс индустриясының өзекті мәселесі болып құрылыс материалдар, бұйымдар мен конструкциялар өндірісінде ресурсты, энергияны үнемдеуші технологияларды енгізу болып табылады. Шетелдік әдеби ғылыми жұмыстарға шолу жасау арқылы өсімдіктектес ауыл-шарушалық қалдықтар – мақта сабақтары, күріш қаузызы мен оның сабанынан композициялық құрылыс материалы – арболитті алуға болатыны дәлелденген. Атап айтқанда келесі құрамдар қабылданды: (1) ЖЭО күлі 60%; (2) ЖЭО күлі 50%; (3) ЖЭО күлі 45% + 5% күріш қауызының күлі; (4) ЖЭО күлі 42% + 10% күріш қауызының күлі қосылды. 3 және 4-нші құрамдағы цемент пен ЖЭО күліне күріш қауызының күлі қосылып бірге шарлы диірменде меншікті беті 3500-4000 см2/г дейін майдаланды. Арболиттік бұйымдарды өндіру үшін конвейерлі тәсілмен дайындалатын пресстелетін арболиттің технологиясы қолданылған. Әртүрлі өсімдіктектес ауыл-шаруашылық қалдықтар мен көпкомпонентті байланыстырғыш зат негізіндегі арболит үлгілерінің сығу кезіндегі беріктері анықталды. Жасалған технологиялық операциялар арболиттің физикалық қасиеттерін жақсартады және беріктігін күшейтеді. Эксперименталды зерттеулердің нәтижесінде күріш қауызы негізіндегі 615 кг/м3 тығыздықтағы арболиттің сығу кезіндегі беріктігі 2,5 МПа, ағаш жаңқасында негізіндегі 621 кг/м3 тығыздықтағы арболиттің беріктігі 2,6 МПа, мақта сабақтары негізіндегі 605 кг/м3 тығыздықтағы арболиттің беріктігі 2,40 МПа, шабылған күріш сабаны негізіндегі 614 кг/м3 тығыздықтағы арболиттің беріктігі 2,2 МПа және қамыс үгінділері негізіндегі 617 кг/м3 тығыздықтағы арболиттің беріктігі 2,0 МПа құрады.
Түйін сөздер: арболит, сығу кезіндегі беріктік, көпкомпонентті байланыстырғыш, Қызылорда ЖЭО күлі, күріш қауызының күлі.
ҚАҢҚАЛЫ ҒИМАРАТТАРДЫҢ ҚАСБЕТТЕРІН СӘНДІК КІРПІШПЕН ҚАПТАУ АҚАУЛАРЫН ЗЕРТТЕУ
А.У. Жапахова*, С.С. Удербаев
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті, 120001, Қызылорда, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-07
Аңдатпа. Қаңқалық ғимараттардың құрылысында қабатты қабырғаларды пайдалану қоршау конструкцияларының энергия тиімділігін арттыру қажеттілігіне байланысты. Сонымен қатар, жұмыс істеп тұрған объектілердегі ақаулар көп жағдайда мұндай объектілерді жобалау және салу тәжірибесінің жеткіліксіздігінің салдары болып табылады. Авторлар әлемдік ғылыми тәжірибеде белгілі қабырғалардың қаптау қабатындағы жиі кездесетін ақаулардың себептерін талдап, қорытындылады. Еден дискілеріне тірелген жерлерде жергілікті қысу кезінде қалау беріктігіне авторлар жүргізген тәжірибелік зерттеулердің кейбір нәтижелері берілген. Тұтас кірпіштен жасалған қалау үшін с = 0,5т кезіндегі Rcom қысу кедергісі c = t кезіндегі кірпіштің беріктігімен салыстырғанда 30% төмендегені анықталды. Қуыс керамикалық тастардан жасалған кірпіш үшін беріктіктің төмендеуі одан да көп болды. Зәкірлерді таңдауға, оқшаулауды таңдауға, ерітінді компоненттерін таңдауға және сыртқы қабатты қабырға түріндегі күрделі құрылымның басқа да бірдей маңызды компоненттеріне қатысты зерттеуді қажет ететін мәселелер анықталды.
Түйін сөздер: ғимарат, энерготиімді құрылымдар, қабырға, кірпіш, қуыстылық, ақау.
ҚАСКЕЛЕН-ТАЛҒАР ПОЛИГОНЫНДАҒЫ ҚАУІПТІ ГЕОЛОГИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕРДІ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРМЕН ЗЕРТТЕУ
Ж.А. Жиембаева1,*, Р.К. Жанакова2, М.А. Сарыбаев1, Г. Нұртай1, Е.А. Елжанов3
1 Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 050038, Алматы, Қазақстан
2 Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты, 050061, Алматы, Қазақстан
3 Халықаралық білім беру корпорациясы, 050043, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-08
Аңдатпа. Мақалада дешифрлеудің спектрометриялық, салыстырмалы-морфологиялық және ландшафттық-индикациялық әдістері, сондай-ақ қауіпті геологиялық үрдістерге (ҚГҮ) зерттеу жүргізу үшін аспаптық өлшеулер қарастырылған. Зерттеу жүргізудің өзектілігі өңірдің көшкін, желдену және басқа үрдістерге ұшырауымен, қазіргі уақытта 2 миллионнан астам адам тұратын және өнеркәсіп объектілері, тұрғын ғимараттар, саяжай массивтері мен инженерлік коммуникациялар шоғырланған Іле Алатауының тау бөктеріндегі аймағы халқының тығыздығымен айқындалады. Дешифрлеу нәтижесінде полигон аумағын көшкін қаупінің дәрежесі бойынша бөлуге және жекелеген көшкін қаупі бар учаскелердің жағдайын болжауға мүмкіндік беретін бірнеше карталар жасалды. Аспаптық өлшеулердің көмегімен көшкін беткейлеріндегі орын ауыстыру шамалары анықталады. Аспаптық бақылаулар жоғары дәлдіктегі TS15 тахеометрі, жарық өлшегіштер, көшкін қаупі бар беткейлерде орнатылған тіректер бойынша өлшеуіш таспамен жүргізілді. Бұл зерттеудің мақсаты Қаскелен-Талғар полигонындағы ҚГҮ-ны геодезиялық өлшеудің дәстүрлі және заманауи әдістерімен зерделеу, сондай-ақ оларды салыстыра отырып, зерттеудің неғұрлым дәл және қолжетімді әдісін анықтау. Зерттеу жұмысының мақсаты – зерттеу мониторингін жүргізу, ҚГҮ-нің халықтың өмірі, ғимараттар мен коммуникацияларға әсерін зерделеу. Талдаулар жүргізе келе, көптеген зерттелмеген, жетуі қиын көшкін қаупі бар аймақтарды тікелей ашуға мүмкіндік туды деп айта аламыз.
Түйін сөздер: геологиялық үрдістер, тахеометр TS15, әуесуреттерді дешифрлеу, аспаптық өлшеулер, жерсерік.
БИІК ҒИМАРАТТАРДЫҢ ІРГЕТАСТАРЫН ЖОБАЛАУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
М.А. Қуанышбай1, Б.М. Аубакирова1*
1Халықаралық білім беру корпорациясы, 050043, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-09
Андатпа. Мақалада әлі жеткілікті зерттелмеген және қосымша зерттеулерді қажет ететін, биік ғимараттардың іргетастарына түсетін үлкен жүктемелер мен олардың тербеліске жоғары сезімталдығы, көп қабатты ғимараттардың іргетастарын есептеу және орналастыру ерекшеліктерін тудыраыны қарастырылған. Осыған байланысты бұл мәселелерді зерттеу өзекті және практикалық мәнге ие. Мақалада көпқабатты үйлердің іргетасына түсетін қысымның биіктігі 75 м-ге дейінгі ғимараттарға қарағанда әлдеқайда жоғары екендігі дәлелденген, бұл арнайы зертханалық және далалық зерттеулерді қажет етеді. Инженерлік-геологиялық зерттеулердің ерекшеліктері, қолданыстағы нормалар және шамадан тыс жүктемелер (1–2 МПа) қарастырылады. Іргетастың ауытқуларына жоғары сезімталдығы, құрылымның өлшемдерін (тереңдігі мен ені) ұлғайту арқылы қамтамасыз етіледі. Зерттеу барысында көпқабатты үйлердің іргетасын есептеу және жобалау мәселелері қарастырылды. Көпқабатты ғимараттардың анықталған ерекшеліктері геотехникалық зерттеулерді, есептеу мен жобалаудың негізгі принциптерін дамытуды талап етеді. Топырақтың жеке параметрлерін анықтаудың дәлдігін бағалау үшін топырақ үлгілерін топырақ үлгісін тығыздауға, сондай-ақ кеуекті кеңістікті өлшеуге мүмкіндік беретін құрылғыларға орналастыру керек екендігі дәлелденді.
Түйін сөздер: биік ғимарат, қадалы іргетас, жүктемелер, топырақтар, қадалмалы-плиталы іргетас.
КРАНАСТЫ АРҚАЛЫҒЫНЫҢ ЖАЛПАҚ ҚАБЫРҒАСЫН ГОФРЛЕНГЕН ҚАБЫРҒАҒА АУЫСТЫРУ
А.А. Брянцев, Д.А. Оканов*
Халықаралық білім беру корпорациясы, Алматы, 050043, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-10
Аңдатпа. Бұл мақала дәнекерленген қосылыстардың сенімділігі мен тұрақтылығын арттыру үшін кран арқалықтарындағы тегіс қабырғаны гофрленген қабырғаға ауыстыру мүмкіндігін зерттеуге арналған. Зерттеу барысында қабырға контурының екі түрінің құрылымындағы кернеулерге талдау жүргізілді, гофрленген қабырғалардың ерекшеліктері мен артықшылықтары анықталды. Мақалада гофрленген құрылымның жүктеме әсерінен дәнекерлеудің үзілуіне қалай тиімді жол бермейтінін көрсететін талдау нәтижелеріне егжей-тегжейлі шолу жасалады. Бұл әдісті таңдаудың себептері және оның өндірістік жағдайда практикалық қолданылуы егжей-тегжейлі қарастырылады. Зерттеуде SCAD БК Tonus постпроцессорының, сондай-ақ LIRA-CAD 2022 БК көмегімен есептеулерді қамтитын компьютерлік эксперимент жүргізілді. Эксперименттің кезеңдері Тонус постпроцессорындағы әртүрлі қабырға контурларының геометриялық сипаттамаларын есептеуді, тегіс және гофрленген қабырғалары бар үш өлшемді кран арқалықтарын модельдеуді, Лира-САПР 2022 БК-де қабырғадағы максималды қалыпты кернеулерді есептеу және анықтауды, тегіс және гофрленген қабырғалары бар арқалықтардың нәтижелерін салыстыру және нәтижелерді түсіндіруді және алынған мәліметтер негізінде қорытындыларды негіздеуді қамтиды. Авторлар бұл тәсілді өнеркәсіптің әртүрлі салаларында қолдану перспективаларын атап өтіп, оның кран арқалықтарының конструкцияларының қауіпсіздігі мен беріктігін қамтамасыз етудегі маңыздылығын атап көрсетеді. Алынған нәтижелер өнеркәсіптік құрылыстарды жобалау мен пайдалануға инновациялық шешімдерді одан әрі зерттеу және практикалық енгізу үшін негіз болып табылады.
Түйін сөздер: кран арқалығы, жалпақ қабырға, гофрленген қабырға, статикалық жүктеме, көпір краны, сөре үзілісі, қалыпты кернеулер.
ЖЕР АСТЫ КӨП ФУНКЦИЯЛЫ ҚОҒАМДЫҚ ОРТАЛЫҚТЫҢ ТІРІГІШТІ ТЕМІР-БЕТОН ҚҰРЫЛЫСТАРЫНЫҢ ДЕФОРМАЦИЯЛАРЫНА ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ БАҚЫЛАУ
М.А. Сайлыгараева1,*, А.Н. Нурлан2, Ж.Д. Байгурин1
1 Satbayev University, 050000, Алматы, Қазақстан
2 «EliteStroy» ЖШС, 050023, Алматы, Қазақстан
https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.1-11
Аңдатпа. Мақалада ғимараттың жерүсті бөлігін реконструкциялау мақсатында 1 блоктың және кіреберіс тобының жүк көтергіш құрылымдық элементтерінің техникалық жағдайын бағалау бойынша жерасты көпфункционалды қоғамдық орталығының өлшеу-іздестіру жұмыстарының кезеңдері көрсетілген. Қайта құру күмбездің шығыс және батыс жағындағы металл конструкцияларды және кіреберіс тобының үстіндегі металл шатырды орнатудан тұрды. Техникалық сараптау және геодезиялық бақылаулар нәтижесінде жүк көтергіш құрылымдарда ашылу ені 0,5 мм болатын жарықтар және еден плиталары мен тіректердің жоғарғы және төменгі деңгейлерінде айтарлықтай ауытқулары анықталды. Қауіпсіз жұмыс істеуді қамтамасыз ету және жауаптылығы жоғары бірегей ғимараттың деформациясының қауіпті мәндерін уақтылы анықтау үшін темірбетонды еден плиталары мен тіректердің ауытқуларын геодезиялық бақылаудың тиімді әдісі және оларды нығайту бойынша ұсыныстар ұсынылады. құрылыс алаңының бірнеше тектоникалық бұзылулардың әсер ету аймақтарының қиылысында орналасуын есепке алу. Деформация процестеріне геодезиялық бақылаулар жүргізілді. Өлшеу нәтижелері бойынша еден плиталарының түбіне талшықты композициялық материалдарды желімдеу арқылы темірбетон конструкцияларын нығайту туралы шешім қабылданды. Жүк көтергіш құрылымдардың жылжуларының алынған сандық параметрлерін салыстырмалы талдау жер асты ғимаратының және оның жеке құрылымдарының күшейту шараларына дейін және одан кейінгі техникалық жағдайын бағалауға мүмкіндік береді.
Түйін сөздер: жер асты ғимараттары, геодезиялық бақылау, тригонометриялық нивелирлеу, деформация белгілері, еден плиталары, талшықты арматураланған пластик.